Dertig jaar onderzoek naar voeding en “goed cholesterol” heeft geen nieuwe manieren opgeleverd om hartinfarcten te voorkomen. Het bleek een doodlopende weg.
Wetenschap bestaat vooral uit het najagen van theorieën die uiteindelijk onjuist blijken. Zelf heb ik ruim dertig jaar[1] besteed aan een idee dat uiteindelijk een fata morgana bleek. Ik bedoel het HDL, het goede cholesterol in het bloed, dat zou beschermen tegen hartinfarcten.
HDL betekent Hoge Dichtheids Lipoproteïne. Het is een van de vormen waarin cholesterol in het bloed wordt getransporteerd. Cholesterol is een vet en lost dus niet op in bloed. Daarom verpakt het lichaam het in diverse typen kleine bolletjes met een schilletje van eiwit eromheen. Een kwart van het cholesterol in het bloed is verpakt als HDL, de rest zit grotendeels in LDL-bolletjes. [2] LDL is het slechte cholesterol, want LDL-bolletjes verongelukken nogal eens. Dan komt het cholesterol eruit en blijft plakken aan de wand van het bloedvat en dat veroorzaakt verstoppingen en hartinfarcten. Hoe meer LDL, hoe meer kans op zo’n ongeluk. Bij HDL, het “goede” cholesterol, leek het omgekeerd te zijn: hoe meer HDL iemand in zijn bloed had, hoe kleiner zijn kans op een hartinfarct. Hoe kon dat?
Toen ik lang geleden begon als voedingsonderzoeker hadden twee Engelsen daar net een verklaring voor bedacht.[3] Hun idee was dat HDL-bolletjes cholesterol opruimen, ze zuigen als het ware de slagaders schoon en voorkomen zo hartinfarcten. Dan zou je dus een hartaandoening kunnen voorkomen door het HDL-gehalte van iemands bloed te verhogen. Dat kon op diverse manieren. Wat vooral tot de verbeelding sprak was dat HDL steeg bij alcoholgebruik; dat leidde tot het advies om dagelijks een of twee glazen wijn te drinken. Zelden werd een voedingsadvies zo enthousiast ontvangen.
In Wageningen gingen wij op zoek naar nog meer manieren om het HDL te verhogen en die vonden we. HDL ging omhoog van meer vet in het eten en omlaag van koolhydraten, dus van suiker, brood en pasta. Je moest dus niet vetarm eten maar juist vetrijk en koolhydraatarm! Eieren bevatten zelf veel cholesterol en eieren eten verhoogt het cholesterol in het bloed. Nu bleek dat daarbij zowel het goede HDL- als het slechte LDL-cholesterol omhoog gaan. Dat hield mekaar in evenwicht, toch? Goed nieuws voor de eierindustrie en gênant voor de voedingsvoorlichters die jarenlang eieren hadden afgeraden. We ontdekten ook dat kunstmatig geharde vetten rijk aan transvet het goede HDL verlaagden èn het slechte LDL verhoogden. Die vetten waren dus dubbel slecht en de industrie verwijderde ze wereldwijd uit hun producten.
Intussen knaagde bij mij de twijfel of onze adviezen om het HDL te verhogen wel voldoende onderbouwd waren. De bewijzen dat LDL-cholesterol hartinfarcten veroorzaakte waren ijzersterk maar het HDL-verhaal wilde maar niet waterdicht worden. Mensen bij wie door een erfelijke storing het HDL ontbrak kregen evenveel infarcten als mensen met een normaal HDL;[4] dat klopte niet. Sommige berekeningen die ten grondslag lagen aan de opruim- en schoonzuigtheorie leken ook niet te kloppen. Alleen een experiment bij mensen kon bewijzen dat verhogen van het HDL hartinfarcten voorkwam. Ik fantaseerde met medewerkers over zo een giga-experiment maar het was onuitvoerbaar.
Uiteindelijk bleken mijn twijfels terecht. De farmaceutische industrie ontdekte geneesmiddelen die het HDL verhoogden en testte die bij duizenden patiënten;[5] hun HDL ging fors omhoog maar hartinfarcten namen nauwelijks af.[6] Cholesterolrijke verstoppingen van slagaders werden ook niet kleiner als patiënten extra HDL in hun bloed kregen ingespoten.[7] Als HDL-bolletjes beschermen tegen hartinfarcten moeten mensen met een erfelijk verhoogd HDL minder hartinfarcten krijgen. Dat is intussen bij miljoenen mensen onderzocht en daarbij wordt geen verband gevonden tussen genen die het HDL verhogen en het risico op hart- en vaatziekten.[8]
Dit alles suggereert dat een laag HDL niet de oorzaak is van hartinfarcten maar dat het alleen een verklikker is. Vergelijk het met het rode lampje op het dashboard van uw auto. Dat gaat branden als er te weinig olie in de motor zit. Dan helpt het niet om de draden naar het lampje los te rukken; het lampje gaat uit maar de motor loopt toch vast. Ook HDL lijkt alleen een verklikker te zijn van een onderliggende echte oorzaak van hartinfarcten die we niet kennen en die niet noodzakelijkerwijs meebeweegt als het HDL zelf wordt verlaagd of verhoogd.
Dat heeft gevolgen voor voedingsadviezen. Koolhydraten uit brood en pasta verlagen zowel HDL als het slechte LDL. Het effect op HDL doet er vermoedelijk weinig toe en minder LDL zorgt voor minder infarcten, dus de laag-koolhydraatmode was een vergissing. Cholesterol uit eidooier verhoogt het slechte LDL, dus wees matig met eieren. Hetzelfde geldt voor roomboter, kaas en volle melk. Wijn en bier zijn ongezond, ook al verhogen ze het HDL.
Ik heb dertig jaar besteed aan onderzoek naar voeding en HDL zonder dat dat nieuwe manieren heeft opgeleverd om hartinfarcten te voorkomen. Zo gaat het leven van een wetenschapper. Wetenschappelijk onderzoek brengt ons uiteindelijk dichter bij de waarheid, maar het kan wel heel lang duren.
[1] Katan, M.B., 1977. HDL-cholesterol levels in human volunteers on high- and low- fibre diets. Voordracht Brussels Airport Meeting on HDL.
Brouwer, I.A., Wanders, A., Katan, M.B., 2010. Effect of animal and industrial trans fatty acids on HDL and LDL-cholesterol levels in humans – a quantitative review. Plos One 5, e9434.
[2] http://www.rivm.nl/sites/default/files/2018-11/Cholesterol%20naar%20leeftijd%20en%20geslacht.pdf
[3] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/46338
[4] ‘Evenveel’ is niet helemaal juist, ze kregen wat meer infarcten dan mensen met een normaal HDL maar het verschil had veel spectaculairder moeten zijn. ‘the strikingly accelerated atherosclerosis seen in patients with familial hypercholesterolemia is not seen in patients with Tangier disease’. (Tangier disease is de medische naam voor HDL deficiëntie, naar het eiland Tangier waar deze aandoening werd ontdekt.) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7406376/
[5] Lloyd-Jones, D.M., 2014. Niacin and HDL Cholesterol — Time to Face Facts. New England Journal of Medicine 371, 271–273. doi:10.1056/NEJMe1406410
[6] Kjeldsen, E.W., Thomassen, J.Q., Frikke-Schmidt, R., 2022. HDL cholesterol concentrations and risk of atherosclerotic cardiovascular disease – Insights from randomized clinical trials and human genetics. Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Molecular and Cell Biology of Lipids 1867, 159063. https://doi.org/10.1016/j.bbalip.2021.159063
[7] Kjeldsen, E.W., 2022, zie boven.
[8] Kjeldsen, E.W., 2022, zie boven.