Op de A4 reed ik onder een spandoek door: No Farmers No Food – blijf van onze boeren af. Klinkt logisch: minder boeren, dus minder eten. Als we boerenland omzetten in natuurgebieden of woonwijken, krijgen we dan tekorten aan voedsel?
Daarvoor moeten we weten wat onze landbouw (inclusief veeteelt) produceert en hoeveel daar af kan voordat we honger gaan lijden.
De Nederlandse akkerbouw levert per jaar vijfentwintig miljard kilo voedsel, maar dat is vooral beestenvoer.[1] Mais bijvoorbeeld, en suikerbietenpulp. Ook Nederlandse tarwe gaat grotendeels naar varkens en kippen. Je kunt er best brood van bakken, maar dat is compact en hard terwijl de consument luchtig, veerkrachtig brood wil. Daarom gebruikt de Nederlandse bakker Franse tarwe. Nederlandse aardappelen en uien lusten we wel, maar wij maken maar een kwart van onze oogst op, driekwart gaat naar het buitenland.[2] Ivoorkust en Senegal importeren samen per jaar evenveel Nederlandse uien als wij zelf opeten. [3] Ook andere groenten gaan grotendeels naar het buitenland.[4]
Naast veevoer van Nederlandse akkers importeren we jaarlijks zeventien miljard kilo veevoer uit het buitenland.[5] Twee miljard kilo daarvan is soja. [6] De veevoerindustrie betitelt die soja als afval, maar dat klopt niet. Mensen die de landbouw een warm hart toedragen, zoals veevoerfabrikanten, boeren en CDA-politici,[7] lijken een stilzwijgende afspraak te hebben dat je voor de goede zaak de feiten een beetje mag bijkleuren. Daarom noemen ze soja in veevoer ‘sojaschroot’. Maar dat is het niet. Het is het vetvrije deel van de sojaboon dat overblijft als de olie eruit is geperst. Dat is een uitstekende grondstof voor levensmiddelen, rijk aan hoogwaardig eiwit en vezel. Het is het meest waardevolle deel van de sojaboon, zowel in voedingswaarde als in geld.[8] Veeteelt concurreert hier dus met voeding voor mensen.
Koeien eten naast krachtvoer zoals soja heel veel gras en mais. Varkens en kippen eten vooral granen. Die granen zouden ook geschikt zijn voor het maken van levensmiddelen. Dieren zetten granen maar voor een klein deel om in voedsel voor mensen. Tien kilo veevoer levert ruwweg twee kilo vlees, melk en eieren, plus veel mest en urine.[9][10][11] Als we de veeteelt in Nederland zouden halveren houden we flink wat granen en soja over. Dat spandoek klopte dus niet, minder boeren betekent niet minder eten. We krijgen zelfs aan karbonades, kaas en kipfilet geen tekort, want daarvan produceren we nu drie keer zoveel als we zelf op kunnen.[12] Onze boeren produceren vooral voor de rest van de wereld.
Waarom wil de hele wereld producten van de Nederlands landbouw?[13] Om dezelfde reden dat de hele wereld telefoons van Apple wil: ze zijn de beste. De Nederlandse landbouw en veeteelt vormen een kennisintensieve maakindustrie, de enige maakindustrie waarin wij wereldleider zijn. Natuurlijk is ASML uit Veldhoven wereldleider in chipmachines, maar de landbouwexport brengt vijf keer zoveel op als alle chipmachines van ASML bij elkaar.[14][15] Landbouw is onze Big Tech. Een conglomeraat van landbouwwetenschappers, overheid, hightechbedrijven en innovatieve boeren produceert innovaties waar de rest van de wereld niet aan kan tippen. Als leek zie je dat niet. De koeien van nu lijken precies op die op een schilderij uit de zeventiende eeuw, maar ze verhouden zich qua melkgift tot de koeien van toen als een Tesla tot een postkoets. Ook onze gewassen zijn hightech. Neem aardappels. Wereldwijd wordt ruim de helft van alle aardappels geteeld uit Nederlandse pootaardappeltjes. Wij maken voor elk klimaat, elke grondsoort en elke smaak de ideale pootaardappel.[16][17] Datzelfde geldt voor groenten, bloemen en zaden. Een kilo Nederlands tomatenzaad brengt honderdduizend euro op.[18] Onze hardwerkende, innovatieve boeren maken Nederland rijk. Met de opbrengst van wat zij exporteren kunnen wij overal ter wereld weer het eten kopen dat we lekker vinden.
Helaas is de landbouw wel schadelijk voor natuur en klimaat. Hoe komen we hieruit? We zouden ons om te beginnen kunnen concentreren op producten die relatief weinig schade veroorzaken. Sierteelt neemt weinig ruimte in beslag en stoot nauwelijks stikstof uit. Sierteeltproducten zoals bloemen, kamerplanten, bloembollen en heesters staan in de landbouwexport helemaal bovenaan: ze brengen twaalf miljard euro per jaar op. Groenten, aardappelen en uien leveren zeven miljard per jaar op[19] en stoten ook niet heel veel uit. Melk en kaas zijn goed voor acht miljard aan export,[20] maar melkkoeien veroorzaken meer dan de helft van de stikstofuitstoot van de landbouw.[21] Deskundigen zeggen dat we bijna evenveel zuivel zouden kunnen produceren met een stuk minder koeien en minder uitstoot.[22] Ze willen af van melkveehouderijen op onvruchtbare grond, die relatief weinig produceren en die vooral op de been worden gehouden door EU-subsidies.[23] Maak daar gesubsidieerde natuurboeren van, zeggen zij, dan daalt de stikstofuitstoot en blijft de productie toch op peil.
Of dat zo is kan ik niet beoordelen. Maar wat er ook gebeurt, eten blijft er zat.
[1] CBS. https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/7100oogs/table?ts=1661086189687
[2] Globaal overzicht van de consumptieaardappelenketen, 2019. Agrimatie > Thema's > Keten in beeld: De Aardappelketen. 2022-01-20. https://www.agrimatie.nl/ThemaResultaat.aspx?subpubID=2232&themaID=3577&indicatorID=3591§orID=2417
[3] https://groentenfruithuis.nl/nieuws/marktinformatie/derde-exportrecord-nederlandse-uien-op-rij
[4] https://groentenfruithuis.nl/de-sector
[5] ‘Het totale volume bedraagt 16.7 miljoen ton, op basis van 88% droge stof’. Nevedi (Nederlandsediervoederindustrie) 2019. Grondstoffenwijzer. Editie 3, p. 5. https://assets.nevedi.nl/p/229376/Grondstoffenwijzer%20Nevedi%202019%20LR2.pdf
[6] Nevedi (Nederlandsediervoederindustrie) Nieuwsoverzicht 14/04/2021:
‘In Nederland gebruiken alle diervoederbedrijven bij elkaar circa 1,8 miljoen ton soja.’ www.nevedi.nl/nieuws/nieusoverzicht/nieuwsbericht?newsitemid=10878943232
[7] https://nieuwscheckers.nl/soja-voor-veevoer-is-geen-restproduct/
[8] Factchecks: Soja voor veevoer is géén restproduct van soja voor humane consumptie. https://nieuwscheckers.nl/soja-voor-veevoer-is-geen-restproduct/
[9] Shepon, A., Eshel, G., Noor, E., Milo, R., 2016. Energy and protein feed-to-food conversion efficiencies in the US and potential food security gains from dietary changes. Environ. Res. Lett. 11, 105002. https://doi.org/10.1088/1748-9326/11/10/105002
[10] Eshel G, Shepon A, Makov T and Milo R 2015 Partitioning United States' feed consumption among livestock categories for improved environmental cost assessments J. Agric. Sci. 153 432–45
[11] Feed-to-Meat – Conversion Inefficiency Ratios https://awellfedworld.org/feed-ratios/
[12] De Nederlandse varkenssector heeft een zelfvoorzieningsgraad van ruim 300%, wat betekent dat netto twee derde van de productie geëxporteerd wordt. G.D. Jukema, P. Ramaekers en P. Berkhout (Red.), 2021. De Nederlandse agrarische sector in internationaal verband . Wageningen Economic Research en Centraal Bureau voor de Statistiek, Rapport 2021-001.
Kaas: 76% wordt geëxporteerd. Tabel 5.26 in G.D. Jukema, P. Ramaekers en P. Berkhout (Red.), 2020. De Nederlandse agrarische sector in internationaal verband. Wageningen Economic Research en Centraal Bureau voor de Statistiek, Rapport 2020-001
[13] Veel van het navolgende heb ik opgestoken uit gesprekken met Prof. Rudy Rabbinge. Daarvoor ben ik hem zeer erkentelijk. Voor de tekst ben ik geheel zelf verantwoordelijk
[14] De Nederlandse export van landbouwgoederen (primaire, onbewerkte goederen en secundaire, bewerkte goederen) wordt voor 2021 geraamd op 104,7 miljard euro. G.D. Jukema, P. Ramaekers en P. Berkhout (Red.), 2022. De Nederlandse agrarische sector in internationaal. Wageningen Economic Research en Centraal Bureau voor de Statistiek, Rapport 2021-001
[15] https://www.asml.com/en/news/press-releases/2022/q4-and-full-year-2021-financial-results
[16] https://research.rabobank.com/far/en/sectors/regional-food-agri/world_potato_map_2019.html
In Nederland worden jaarlijks circa 500 verschillende aardappelrassen vermeerderd. https://www.agrimatie.nl/ThemaResultaat.aspx?subpubID=2232&themaID=3577&indicatorID=3591§orID=2417
[17] https://www.zaadhandelvanderwal.nl/nl/shop/pootaardappelen/pootaardappelen-1
[18] Typische prijzen zijn €50-500 per 1000 zaden. Er gaan ca 400 000 zaden in een kg. https://www.seednet.eu.com/manufacturer/32/rijk-zwaan.html
[19] Hfd 4.5 in G.D. Jukema, P. Ramaekers en P. Berkhout (Red.), 2022. De Nederlandse agrarische sector in internationaal. Wageningen Economic Research en Centraal Bureau voor de Statistiek, Rapport 2021-001
[20] Nederlandse uitvoerwaarde van zuivel was in 2021 8,2 miljard. www.nieuweoogst.nl/nieuws/2022/07/11/nederlandse-melkproductie-daalt-in-2021
[21] Rapport Cie Remkes 2020, Niet Alles Kan Overal, p. 33
[22] Jelle Feenstra, 2021. Mes in veestapel én megaruilverkaveling op komst. https://www.melkvanhetnoorden.nl/featured/mes-in-veestapel-en-megaruilverkaveling-op-komst/
Adviescollege Stikstofproblematiek (cie Remkes), 2020. Niet alles kan overal - Eindadvies over structurele aanpak op lange termijn. Hfd 4.3.5 De juiste landbouw op de daarvoor geschikte gronden. https://open.overheid.nl/repository/ronl-e1d98609-6f59-4245-8758-ec00da553db5/1/pdf/niet%20alles%20kan%20overal.pdf
https://www.gebiedsontwikkeling.nu/artikelen/advies-concentreer-landbouwgebieden
[23] Rijksdienst voor ondernemend Nederland: Gemeenschappelijk landbouwbeleid. januari 2021 www.rvo.nl/onderwerpen/basisbetaling-2022/landbouwgrond-glb