In light frisdranken met zoetstoffen zitten nul calorieën. Waarom wil de WHO er dan niet aan, vraagt Martijn Katan zich af. [1]
Mensen vallen af als ze frisdrank met suiker vervangen door light frisdrank met zoetstof. Toch adviseert de Wereld Gezondheids Organisatie WHO tegen het gebruik van zoetstoffen.[2] Wat zit daarachter? Moet Nederland dit advies volgen?
Uw eerste gedachte is misschien: je zal er wel kanker van krijgen. Maar dat is niet zo. Alle autoriteiten, inclusief de WHO, vinden zoetstoffen volkomen veilig.[3] In frisdranken zit wel zuur dat de tanden aantast, maar dat zit in alle frisdranken en vruchtensappen.[4]
Is het dan niet waar dat je afvalt als je overstapt van suiker op zoetstoffen? De beste manier om dat uit te zoeken is een experiment waarin mensen met de dobbelsteen in twee groepen worden verdeeld. De ene groep krijgt frisdrank met suiker en de andere met zoetstof. In zoetstoffen zitten geen calorieën, dus je zou ervan moeten afvallen. Maar misschien krijgen mensen extra trek van die calorieloze drankjes en gaan ze daardoor meer eten? Dat blijkt niet zo te zijn. De WHO heeft tientallen experimenten uit de hele wereld bekeken en gemiddeld vielen de mensen op zoetstof anderhalf pond meer af dan op suiker. Het echte langetermijneffect is groter, want de WHO-experts verwerkten in hun gemiddelde ook studies die maar een of twee weken duurden, te kort voor echt afvallen, en studies die een light drank niet vergeleken met frisdrank met suiker, maar met een andere light drank, of met water. Dat verwaterde het gemiddelde;[5] die anderhalve pond is daarom een onderschatting. De beste studie was er een met 163 vrouwen met obesitas; de helft van hen volgde langdurig een afvaldieet met daarin de zoetstof aspartaam en de andere helft een zelfde afvaldieet met suiker. Na drie jaar was de aspartaamgroep vijf kilo meer afgevallen dan de suikergroep. Voldoende bewijs, zou ik zeggen.
Hoe komt de WHO dan bij zijn negatieve advies? Dat komt omdat ze minder vertrouwen hadden in experimenten dan in studies waarin werd bekeken wat mensen van zichzelf eten. Ze vergeleken dus mensen die van huis uit veel lightproducten met zoetstof eten met mensen die dat niet doen. Zulke studies heten ‘epidemiologisch’. Epidemiologie is een belangrijke wetenschap, hij heeft ons geleerd dat besmet drinkwater cholera veroorzaakt, roken kanker en nog veel meer. Maar epidemiologische studies kunnen ook tot foute conclusies komen. Met name in het voedingsonderzoek gebeurt dat regelmatig.[6] Een hele reeks van ziektes bleek minder voor te komen bij mensen die hoge doses vitamines slikten dan bij degenen die niets slikten. Als echter in een experiment de ene helft van de mensen zo’n vitamine kreeg en de andere helft een placebo, kregen beide groepen de ziektes in kwestie even vaak. Dat komt doordat mensen die van zichzelf uit supplementen slikken gezondheidsbewust, hoog opgeleid, slank en actief zijn en weinig roken.[7] Dat is waarom ze minder ziektes kregen; de supplementen die ze slikten in de hoop nog gezonder worden deden in werkelijkheid niets.
In zulke epidemiologische studies blijken mensen die veel zoetstoffen gebruiken vaker obesitas te hebben. Misschien denken ze dat ze vanwege de zoetstoffen meer mogen eten. Toetjes, taart en snoeprepen met zoetstof bevatten echter nog steeds vet, eiwit en koolhydraten en dus calorieën. Daarom blijven het dikmakers. Alleen frisdranken met zoetstof bevatten nul calorieën.
Er is een nog simpeler reden waarom gebruikers van zoetstoffen dikker zijn. Veel mensen kopen light producten om af te vallen. [8] Ze worden niet dik van zoetstof, ze vinden zich al te dik en daarom kopen ze eten met zoetstof. Dat verklaart waarom het gebruik van zoetstoffen samengaat met obesitas en de bijbehorende ziekten, maar het is de obesitas die het gebruik van zoetstoffen veroorzaakt en niet andersom.
De wetenschappers van de WHO negeerden dat allemaal. Misschien moesten ze gewoon niets hebben van zoetstoffen; dat komt meer voor onder voedingsdeskundigen.[9] Mogelijk berust het op de zorg dat hulpstoffen (E-nummers) voedingswaren te lekker maken en zo overconsumptie van calorieën veroorzaken. Die zorg is reëel, maar voor zoetstoffen gaat hij niet op. We moeten het kind niet met het badwater weggooien.
Als Nederland het WHO-advies overneemt zouden we een nuttige stap in de strijd tegen overgewicht blokkeren. Ik doel daarmee op een belasting op suikerhoudende dranken. Zo’n frisdranktaks vermindert de suikerconsumptie; hij is daarom al in 85 landen ingevoerd.[10] In Nederland hebben de frisdrankindustrie en de VVD dit tegengehouden,[11] maar wie weet krijgen we ooit een regering voor wie de gezondheid van de burger zwaar genoeg telt om hem wel in te voeren. Dan rijst de vraag of light frisdranken met zoetstoffen er ook onder moeten vallen. Het WHO-advies suggereert dat namelijk. Dat zou de frisdranktaks een stuk minder effectief maken, want frisdrankdrinkers stappen niet makkelijk over op water. Daarom pleit ik ervoor om het WHO-advies te negeren. We kunnen ons beter laten leiden door de uitkomsten van gecontroleerde experimenten dan door de voedingsepidemiologie met al zijn zwakheden.
[1] Met dank aan B., die mij attendeerde op het nieuwe WHO advies.
Belangen: ik heb geen contacten in de zoetstofindustrie en heb nooit subsidie, honoraria etc. ontvangen van zoetstofproducenten of -verkopers. Zie verder www.mkatan.nl/over-katan/29-belangen-en-nevenfuncties
[2] Het definitieve WHO-advies moet nog komen. Voor concept-advies zie Shiriki Kumanyika in: Draft recommendation and supporting information, Aug 2022 https://cdn.who.int/media/docs/default-source/nutritionlibrary/events/2022/launch-public-consultation-draft-guidleline-nonsugar-sweeteners-presentation-jul2022.pdf
[3] World Health Organization, Rios-Leyvraz, M., Montez, J., 2022. Health effects of the use of non-sugar sweeteners: a systematic review and meta-analysis. World Health Organization, Geneva. https://apps.who.int/iris/handle/10665/353064
[4] Reddy, A., Norris, D.F., Momeni, S.S., Waldo, B., Ruby, J.D., 2016. The pH of beverages in the United States. The Journal of the American Dental Association 147, 255–263. https://doi.org/10.1016/j.adaj.2015.10.019
[5] In het WHO rapport was bij de vergelijking van zoetstof met suiker bijvoorbeeld ook een grote studie opgenomen die in werkelijkheid alleen de ene zoetstof met de andere vergeleek. Han, Y., Kwon, E.-Y., Yu, M., Lee, S., Kim, H.-J., Kim, S.-B., Kim, Y., Choi, M.-S., 2018. A Preliminary Study for Evaluating the Dose-Dependent Effect of d-Allulose for Fat Mass Reduction in Adult Humans: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Trial. Nutrients 10, 160. https://doi.org/10.3390/nu10020160
[6] Mela, D.J., McLaughlin, J., Rogers, P.J., 2020. Perspective: Standards for Research and Reporting on Low-Energy (“Artificial”) Sweeteners. Advances in Nutrition 11, 484–491. https://doi.org/10.1093/advances/nmz137
Grimes DA, Schulz KF. False alarms and pseudo-epidemics: the limitations of observational epidemiology. Obstet Gynecol 2012;120(4):920–7.
[7] Lawlor, D.A., Davey Smith, G., Kundu, D., Bruckdorfer, K.R., Ebrahim, S., 2004. Those confounded vitamins: what can we learn from the differences between observational versus randomised trial evidence? Lancet 363, 1724–1727. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(04)16260-0
[8] Malik, V.S., 2019. Non-sugar sweeteners and health. BMJ 364, k5005. https://doi.org/10.1136/bmj.k5005
Vanselow, M.S., Pereira, M.A., Neumark-Sztainer, D., Raatz, S.K., 2009. Adolescent beverage habits and changes in weight over time: findings from Project EAT. The American Journal of Clinical Nutrition 90, 1489–1495. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19864412/
Drewnowski, A.; Rehm, C. The use of low-calorie sweeteners is associated with self-reported prior intent to lose weight in a representative sample of US adults. Nutr. Diabetes 2016, 6, e202.
[9] Mela, D.J., 2022. Is There an Academic Bias against Low-Energy Sweeteners? Nutrients 14, 1428. https://doi.org/10.3390/nu14071428
[10] https://cdn.who.int/media/docs/default-source/nutritionlibrary/events/2022/launch-public-consultation-draft-guidleline-nonsugar-sweeteners-presentation-jul2022.pdf
[11] Herman Lelieveldt, Follow The Money 22 juli 2020. De vergeefse strijd van Paul Blokhuis voor de frisdranktaks. www.ftm.nl/artikelen/paul-blokhuis-frisdranktaks-mislukt