Er is een nieuw geneesmiddel waar je evenveel van afvalt als van een maagverkleining. Wordt minder eten en meer bewegen nu overbodig?
Afslankmedicijnen werken matig en ze hebben vaak ernstige bijwerkingen. Vorige week verscheen er echter een grote studie van een nieuw geneesmiddel waarmee mensen met obesitas in anderhalf jaar probleemloos twintig kg afvielen.[1] Wat is dit voor middel, hoe geloofwaardig is het effect en wat zijn de consequenties als dit echt zou werken?
De geschiedenis van afslankmiddelen wordt gekenmerkt door mislukkingen. Dat begon in de jaren ’30 van de vorige eeuw toen Hollywoodsterren dinitrofenol slikten om af te slanken. Dinitrofenol zorgt ervoor dat calorieën uit eten niet worden opgeslagen als vet maar regelrecht worden omgezet in warmte. Je valt daar fors van af, maar het geeft ook beschadigingen van hart en ogen en soms dodelijke oververhitting.[2] De farmaceutische industrie ontwikkelde sindsdien tientallen andere middelen, maar meestal zonder succes. Stoffen waar mensen van afvielen veroorzaakten hart- en vaatziekten of kanker, ze waren verslavend of ze leidden tot zelfmoord.[3]
Toen kwam er tien jaar geleden een nieuw soort middelen op de markt. Ze werden ontwikkeld voor de behandeling van diabetes maar ze blijken ook het gewicht te verlagen. Ze imiteren de werking van de darmhormonen die de bloedsuikerspiegel regelen na een maaltijd. Die imitatiehormonen verlagen de bloedsuikerspiegel bij suikerziekte en dat doen ze goed. Daarnaast werken ze in op de hersencentra die honger en trek regelen en remmen ze de eetlust.[4] Ze remmen ook de maaglediging, waardoor voedsel langer in de maag blijft.[5] Daardoor voelen mensen zich eerder vol, ze stoppen eerder met eten en ze vallen af. [6]
Het nieuwste middel van deze categorie heet tirzepatide. Vorige week werden de resultaten gepubliceerd van een studie waarin twee en een half duizend mensen met extreme obesitas bijna anderhalf jaar lang dit middel kregen.[7] Afhankelijk van de dosis verloren ze veertien tot twintig kilo en het gewichtsverlies ging na anderhalf jaar nog steeds door. De deelnemers waren geselecteerd op een normale bloedsuikerspiegel; die ging door dit middel niet verder omlaag.
De nadelen en bijwerkingen ervan zijn ook te overzien. Je kunt het niet slikken, je moet het inspuiten, één keer per week en dat de rest van je leven, want als je stopt word je snel weer dik.[8] Een op de vijf mensen wordt er misselijk van en ook overgeven en diarree komen voor.[9] Maar dat neemt af met de tijd. Het weerhield in de nieuwe studie maar weinig mensen ervan om het te blijven nemen. Zij hadden er kennelijk alles voor over om af te vallen.
Het lijkt haast te mooi om waar te zijn. Veroorzaakt het nieuwe afslankmiddel geen andere ziektes? Tot nu toe valt dat mee. De Amerikaanse Food and Drug Authority heeft het onlangs goedgekeurd voor de behandeling van suikerziekte (diabetes type 2), dus het wordt veilig geacht om het langdurig aan grote aantallen patiënten te geven. Het is vermoedelijk goed voor hart en bloedvaten, want het verlaagt bloeddruk, gewicht en bloedsuiker. We weten alleen nog niet zeker of het gewichtsverlies blijvend is.[10] Ik denk echter dat er een goede kans is dat dit middel wordt voor overgewicht, wat statines en bloeddrukverlagers zijn voor hart- en vaatziekten. Op termijn zouden we daardoor nog ouder worden. (Dan moeten wel de pensioenpremies omhoog!)
Betekent de komst van dit middel dat we niet langer streven naar gezonde voeding en meer bewegen als middel tegen vetzucht? Ik denk dat dat meevalt. Toen ik lang geleden onderzoek deed naar voeding en bloedcholesterol leek het alsof daar ook nooit een pil voor zou komen. Toen kwamen dertig jaar geleden de statines. Die veroorzaakten een drastische verlaging van bloedcholesterol en hart- en vaatziekten; het cholesterolverlagend dieet voor hartpatiënten verdween daarom in een la. Toch heeft dat de interesse voor voeding en hart- en vaatziekten niet verminderd. Miljoenen mensen slikken bloeddruk- en cholesterolverlagende middelen maar intussen is er nog nooit zoveel aandacht geweest voor zoutvermindering en het vervangen van verzadigd door onverzadigd vet als nu. De overheid wil het zelfs gaan afdwingen bij levensmiddelenfabrikanten.[11]
Ik denk dus niet dat de nieuwe afslankmiddelen het einde betekenen van de drang tot leeftstijlveranderingen. De noodzaak om obesitas van jongs af aan te voorkomen blijft groot, want tegen de tijd dat iemand 120 kilo weegt en de bijbehorende ziektes heeft is zijn lichaam al flink beschadigd. Wat ook niet meewerkt is dat het nieuwe middel duizend dollar per maand kost.[12] Voor de twee miljoen[13] Nederlanders met ernstig overgewicht is dat jaarlijks twintig miljard euro. Het zal daarom alleen worden vergoed voor patiënten met extreme obesitas plus hoog ziekterisico. Die mensen krijgen nu een maagverkleining vergoed en die operatie wordt overbodig. Als over tien jaar[14] het patent op tirzepatide afloopt zal het breder vergoed worden, maar vanwege de gecompliceerde fabricage blijft het duur.
Voedingsonderzoekers en diëtisten worden dus niet werkeloos. Maar voor mensen die worstelen met overgewicht gloort er misschien licht.
[1] Jastreboff, Ania M., Louis J. Aronne, Nadia N. Ahmad, Sean Wharton, Lisa Connery, Breno Alves, Arihiro Kiyosue, et al. 2022. ‘Tirzepatide Once Weekly for the Treatment of Obesity’. New England Journal of Medicine https://doi.org/10.1056/NEJMoa2206038 .
[2] Grundlingh, Johann, Paul I. Dargan, Marwa El-Zanfaly, and David M. Wood. “2,4-Dinitrophenol (DNP): A Weight Loss Agent with Significant Acute Toxicity and Risk of Death.” Journal of Medical Toxicology 7, no. 3 (September 2011): 205–12. https://doi.org/10.1007/s13181-011-0162-6 .
[3] Sayburn, Anna. “European Drugs Agency Withdraws Antiobesity Drug.” BMJ 337 (October 29, 2008): a2301. https://doi.org/10.1136/bmj.a2301 .
[4] Bloemendaal, Liselotte van, Richard G. IJzerman, Jennifer S. ten Kulve, Frederik Barkhof, Robert J. Konrad, Madeleine L. Drent, Dick J. Veltman, and Michaela Diamant. “GLP-1 Receptor Activation Modulates Appetite- and Reward-Related Brain Areas in Humans.” Diabetes 63, no. 12 (November 13, 2014): 4186–96. https://doi.org/10.2337/db14-0849 .
[5] Müller, T. D., B. Finan, S. R. Bloom, D. D’Alessio, D. J. Drucker, P. R. Flatt, A. Fritsche, et al. “Glucagon-like Peptide 1 (GLP-1).” Molecular Metabolism 30 (December 1, 2019): 72–130. https://doi.org/10.1016/j.molmet.2019.09.010 .
[6] Blundell, John, Graham Finlayson, Mads Axelsen, Anne Flint, Catherine Gibbons, Trine Kvist, and Julie B. Hjerpsted. “Effects of Once-Weekly Semaglutide on Appetite, Energy Intake, Control of Eating, Food Preference and Body Weight in Subjects with Obesity.” Diabetes, Obesity and Metabolism 19, no. 9 (2017): 1242–51. https://doi.org/10.1111/dom.12932.
Voor de biologie van GIP en GLP‐1 zie Seino, Yutaka, Mitsuo Fukushima, and Daisuke Yabe. “GIP and GLP‐1, the Two Incretin Hormones: Similarities and Differences.” Journal of Diabetes Investigation 1, no. 1–2 (April 22, 2010): 8–23. https://doi.org/10.1111/j.2040-1124.2010.00022.x .
[7] Jastreboff, Ania M., Louis J. Aronne, Nadia N. Ahmad, Sean Wharton, Lisa Connery, Breno Alves, Arihiro Kiyosue, et al. 2022. ‘Tirzepatide Once Weekly for the Treatment of Obesity’. New England Journal of Medicine https://doi.org/10.1056/NEJMoa2206038 .
[8] Wilding, John P. H., Rachel L. Batterham, Melanie Davies, Luc F. Van Gaal, Kristian Kandler, Katerina Konakli, Ildiko Lingvay, et al. “Weight Regain and Cardiometabolic Effects after Withdrawal of Semaglutide: The STEP 1 Trial Extension.” Diabetes, Obesity and Metabolism n/a, no. n/a. Accessed June 5, 2022. https://doi.org/10.1111/dom.14725 .
[9] Frías, Juan P., Melanie J. Davies, Julio Rosenstock, Federico C. Pérez Manghi, Laura Fernández Landó, Brandon K. Bergman, Bing Liu, Xuewei Cui, and Katelyn Brown. “Tirzepatide versus Semaglutide Once Weekly in Patients with Type 2 Diabetes.” New England Journal of Medicine 385, no. 6 (August 5, 2021): 503–15. https://doi.org/10.1056/NEJMoa2107519 .
[10] Na 72 weken op tirzepatide was er nog geen teken dat de patienten weer aankwamen en nam de middelomtrek nog steeds af (zie boven: Jastreboff et al, Suppl Appendix fig S5 & S6) De studie loopt door, over een paar jaar weten we meer. Het eerste middel uit deze categorie verlaagde het gewicht met 5.7% na 1 jaar en 4.3% na 3 jaar. Daar werden deelnemers na 1 jaar dus wel weer iets zwaarder (le Roux, CW et al. “3 Years of Liraglutide versus Placebo for Type 2 Diabetes Risk Reduction and Weight Management in Individuals with Prediabetes: A Randomised, Double-Blind Trial.” The Lancet 389, no. 10077 (April 8, 2017): 1399–1409. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(17)30069-7)
[11] https://www.rivm.nl/voedsel-en-voeding/nationale-aanpak-productverbetering
[12] https://www.medscape.com/viewarticle/974390#:~:text=Cite%20this%3A%20Tirzepatide's%20Retail%20Price,Medscape%20%2D%20May%2020%2C%202022.
[13] CBS Statline: 14.7% van de 13.7 miljoen Nederlanders van 18 jaar en ouder heeft een BMI van 30 of meer. https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/85012NED/table
[14] https://clarivate.com/wp-content/uploads/dlm_uploads/2021/12/XBU775182229-Drugs-to-Watch-2022-Report-v9.pdf