16 dec 2017: Er ging een rilling door de zaal

Bij de formatie stonden ChristenUnie en D66 lijnrecht tegenover elkaar in hun opvattingen over euthanasie. Dat wordt weer actueel, want volgend jaar wordt dementie nummer 1 op de CBS-lijst van belangrijke doodsoorzaken.[1] Waarom is dementie zo toegenomen en wat heeft dat voor gevolgen?
De reden dat dementie longkanker verdringt van de eerste plaats is deels een kwestie van definities.[2] Zo gaat een aantal vormen van dementie bij elkaar worden opgeteld die nu nog apart worden gerubriceerd. Verder sterven demente bejaarden vaak aan een long- of blaasontsteking terwijl die ziekten niet echt de onderliggende doodsoorzaak vormen. Ze worden namelijk veroorzaakt door degeneratie van hersenfuncties die maakt dat patiënten niet goed meer kunnen ademen en plassen; iemand met intacte hersenen was in diezelfde situatie niet doodgegaan. Het gedrag van de demente patiënt maakt het ook moeilijker dit soort infecties goed te behandelen. Daarom geldt in deze gevallen dementie tegenwoordig als onderliggende doodsoorzaak. Longontsteking gaat daardoor omlaag op de lijst en dementie omhoog. Bij hoogbejaarden die vallen of zich verslikken en daaraan sterven is dementie ook vaak de onderliggende oorzaak.[3] Als ook die sterfte wordt toegekend aan dementie gaan de cijfers nog verder omhoog.
Los van definitiekwesties er is ook een echte toename: de vijftig- en zestigjarigen van nu zullen massaal dement worden en daaraan sterven. Dat komt niet doordat ons eten is vervuild met Alzheimerverwekkende chemicaliën, het komt doordat die vijftig- en zestigjarigen niet meer zoals vroeger op hun zeventigste doodgaan aan een hartinfarct of beroerte. Die komen namelijk steeds minder voor, dus gaan ze uiteindelijk dood aan iets anders, en voor de niet-rokers wordt dat vooral dementie. De sterfte aan hart- en vaatziekten gaat trouwens nog veel verder teruglopen.[4] De nieuwe cholesterolverlagers, de zogenaamde PCSK9 remmers, zijn nu nog peperduur, maar als over tien jaar het patent erop verloopt[5] gaan miljoenen mensen ze gebruiken bovenop hun bestaande medicijnen. Dat geeft ze het cholesterolgehalte van een pasgeboren baby[6] en dat is zo laag dat slagaders er niet meer van verstopt raken. Uiteindelijk gaat het hartinfarct dan tyfus en cholera achterna, ziektes van vroeger waar bij ons niemand meer aan dood gaat.
Over dertig tot veertig jaar hebben we dus veel meer plaatsen in verpleeghuizen nodig voor demente hoogbejaarden. Die krijgen daarnaast allerlei andere ziektes, dus dit wordt een kostbare zaak. De druk van mensen met dementie op mantelzorgers neemt toe en tegelijk neemt volgens de Toekomstverkenningen van het RIVM tussen nu en 2040 het aantal beschikbare mantelzorgers per hoogbejaarde af tot minder dan de helft van wat het nu is.[7] Hoe gaat de samenleving daarmee om?
In mijn intreerede als hoogleraar zei ik hierover in 1985: “Wanneer een slinkend aantal actieven het geld moet opbrengen voor de medische behandeling en verpleging van steeds grotere aantallen zieke of invalide oudere medeburgers, dan zal dat het maatschappelijk verzet tegen euthanasie ondermijnen; als het 'Fressen', in casu de middelen, schaars worden, wil 'die Moral' wel eens het onderspit delven. lk zie dan ook in de volgende eeuw het spookbeeld opdoemen van een massale, door de staat gesanctioneerde of zelfs aangemoedigde euthanasie.”[8] Mijn leermeester Piet Borst, die erbij zat, vertelde me dat hierbij een rilling door de zaal ging. Die zaal was namelijk de aula van de Katholieke Universiteit Nijmegen en euthanasie was toen niet alleen illegaal maar voor de katholieke kerk totaal onbespreekbaar.
Intussen is vrijwillige euthanasie bij uitzichtloos en ondraaglijk lijden een belangrijke verworvenheid van onze beschaving geworden. Die moeten we ons niet laten ontnemen. We moeten echter de grenzen bewaken. Dokters hebben wel eens te maken met erfgenamen die zeggen dat pa of moe lang genoeg heeft geleden, terwijl ze eigenlijk een oogje hebben op het huis en de erfenis. Die erfgenamen hebben dankzij ons systeem van zorgvuldigheidseisen, wetgeving en SCEN-artsen nu weinig in te brengen. Maar wat als het oprekken van de grenzen voor euthanasie de politiek correcte ideologie wordt? De kosten van de gezondheidszorg stijgen nu al de pan uit. Ik heb iemand gekend van in de negentig die jarenlang in zijn leunstoel zat te suffen met een incontinentieluier aan. Hij was best tevreden met zijn leven, maar het is voor een minister die structureel miljarden tekort komt verleidelijk om zo’n leven te bestempelen als uitzichtloos en ondraaglijk; zoals Marx al aangaf worden morele en ethische principes sterk beïnvloed door onderliggende economische belangen.[9]
Daarom vind ik het nog niet zo slecht dat de ChristenUnie meeregeert; die stemt haar principes minder af op economische haalbaarheid. Als ik zelf ooit tevreden zit te suffen in een rolstoel verwacht ik meer van de christelijke naastenliefde van de CU dan van de seculiere partijen.