Open Access en Elsevier

Van de beurs heb ik geen verstand, maar de recente duik van de koers van Reed Elsevier deed bij mij wel een belletje rinkelen. Elsevier is de grootste uitgever van wetenschappelijke tijdschriften ter wereld, en bij die tijdschriften rommelt het. Laat ik proberen dat uit te leggen.

Publicaties zijn voor onderzoekers wat optredens zijn voor operazangers. Dat is waar ze hun succes aan afmeten. Wat een onderzoeker heeft ontdekt, telt pas mee als het met zijn naam erboven in een wetenschappelijk tijdschrift is verschenen. Liefst moet dat een prestigieus tijdschrift zijn, net als een sopraan liever optreedt in de Scala van Milaan dan in het dorpshuis van Lutjebroek.

In de medische research heeft iedere ziekte en ieder lichaamsdeel zijn eigen tijdschriften. Sommige daarvan worden uitgegeven door verenigingen van wetenschappers, maar de meeste zijn in handen van commerciële uitgevers zoals Reed Elsevier of Wolters Kluwer. Het uitgeven van wetenschappelijke tijdschriften was altijd heel lucratief. De kosten zijn laag, want wetenschappers krijgen geen geld voor het schrijven van een artikel, ze moeten het doen met de eer. En universiteiten maar ook ziekenhuizen en dokters moeten die tijdschriften lezen, want anders missen ze de nieuwste ontdekkingen.

Abonnementen op tijdschriften van commerciële uitgevers zijn daarom heel duur. Ik heb een kleine, niet representatieve steekproef genomen van tijdschriften in mijn eigen vakgebied, voeding en gezondheid, en dan blijken die van verenigingen zonder winstoogmerk 35 euro per nummer te kosten en die van Elsevier gemiddeld ruim 200 euro.[1] Het verschil is allemaal winst, want tijdschriften van Elsevier zijn wel duurder dan die van niet-commericële verenigingen maar niet beter.

Dankzij internet is dat nu aan het veranderen. Onderzoekers en universiteiten maar ook overheden vinden het onaanvaardbaar dat ze twee keer moeten betalen: één keer voor het onderzoek zelf, en dan nog eens om te lezen wat eruit komt. Vandaar dat er steeds meer zogenaamde Open Access oftewel Open Toegang tijdschriften komen. Die zijn gratis te lezen via internet. De onderzoeker — lees: zijn subsidiegever — betaalt per artikel eenmalig zo een EU 1000 tot 2000 om de publicatiekosten te dekken. Dat lijkt veel, maar als je alles optelt zijn de kosten een stuk lager dan met de huidige abonnementsprijzen. Vooral in de natuurwetenschappen en de geneeskunde groeit het aantal Open Access tijdschriften zonder winstoogmerk snel.

Voor ons onderzoekers is dat een goede ontwikkeling, want onze publikaties worden gemakkelijker toegankelijk en en krijgen dus meer aandacht. En voor de gezondheidszorg is het ook goed, want dokters kunnen gemakkelijker kennis nemen van de nieuwste ontwikkelingen. De enige voor wie het slecht is is voor de Elseviers van deze wereld. Vandaar misschien die koersdaling.