Caroteen kan in de darmen worden omgezet in vitamine A. Omnivoren halen hun vitamine A kant en klaar uit leverworst, kaas en boter, maar voor veganisten zijn groenten de belangrijkste bron. Vitamine A is nodig voor je ogen.
De caroteencontroverse gaat niet over ogen, maar over de vraag wat caroteen doet op kanker. Al lang is bekend dat het toedienen van caroteen aan ratten en muizen kanker voorkomt. Mensen met een hoog caroteengehalte in hun bloed hebben ook minder kans op kanker dan mensen met weinig caroteen in hun bloed. Caroteen in het bloed is afkomstig uit het eten: hoe meer worteltjes of broccoli iemand eet, des te meer caroteen zit er in zijn bloed. Het feit dat mensen met veel caroteen in hun bloed minder kans hebben op kanker suggereert dus dat het eten van groenten met veel caroteen de kans op kanker verkleint. Het is geen definitief bewijs, want er zit meer in broccoli dan alleen caroteen. Broccoli- eters zijn in vergelijking met hamburger-eters bovendien hoger opgeleid, rijker en slanker, ze eten minder vlees, ze roken minder en ze sporten meer. Je weet daarom niet of ze minder kanker krijgen dankzij de groenten of dankzij die andere gezonde dingen.
Om dat uit te zoeken was een gecontroleerd experiment nodig waarin het enige verschil was hoeveel caroteen de mensen aten. Het eerste dergelijke experiment werd twintig jaar geleden gedaan in Finland. Dertigduizend rokers kregen dagelijks een gele capsule te slikken. Bij de helft van hun zat daar 20 milligram caroteen in en bij de andere helft niet. Voor het overige waren de groepen precies gelijk.
Het onderzoek had een onverwachte uitkomst. De caroteenslikkers kregen 18% méér longkanker dan de mensen die lege capsules hadden geslikt. Twee jaar later werd hetzelfde gevonden in een Amerikaanse studie bij 18000 mannen en vrouwen die rookten of met asbest hadden gewerkt. Bij hun veroorzaakten de caroteencapsules zelfs 36% meer kans op longkanker.
Dat viel tegen. Welk onderzoek moest je nu geloven? Bij ratten en muizen werkte caroteen beschermend, maar een mens is geen muis. De vergelijking tussen broccoli-eters en fastfood-eters suggereerde ook dat caroteen beschermde tegen kanker maar die mensen verschilden in zoveel andere dingen. Tegen de Finse en Amerikaanse experimenten was daarentegen niets in te brengen: het enige verschil was de caroteen. Het waren twee grote, zorgvuldig uitgevoerde experimenten van hoge kwaliteit, uitgevoerd door onafhankelijke wetenschappers, en uit allebei bleek onweerlegbaar dat caroteen kanker veroorzaakte bij mensen.
Je zou verwachten dat caroteencapsules meteen werden verboden, maar dat gebeurde niet. Pillen met hoge doses caroteen zijn nog steeds te koop. De verklaring daarvoor is misschien dat de regelgeving voor kankerverwekkende stoffen is ingesteld op experimenten met proefdieren. Omdat caroteen bij muizen en ratten geen kanker veroorzaakt is het voor de regelgevers lastig het te verbieden. Bovendien is de gedachte dat groenten eten beschermt tegen kanker intussen een eigen leven gaan leiden, en beleidsmakers gaan daar niet graag tegenin door een typisch groentenbestanddeel als caroteen officieel kankerverwekkend te verklaren.Het staat echter als een paal boven water dat pillen met grote hoeveelheden caroteen kanker veroorzaken bij rokers. Bruiningspillen kunnen twee keer zoveel caroteen bevatten als de capsules die in het Finse onderzoek kanker veroorzaakten. Neem die dingen dus niet als je rookt. Als je niet rookt trouwens ook niet, want wie bewijst dat ze voor niet-rokers wel veilig zijn?
Een Salomonsoordeel over worteltjes is minder eenvoudig te vellen. Het caroteen in worteltjes is hetzelfde als dat in capsules. Maar in worteltjes zit veel minder caroteen dan in capsules. Wie twee keer per week worteltjes eet krijgt daaruit twintig keer minder caroteen binnen dan de vrijwilligers in de Finse en Amerikaanse studies binnenkregen uit hun capsules. Worteltjes eten zal geen kwaad doen. Een glas wortelsap levert echter evenveel caroteen als een Finse capsule. Doe daarom kalm aan met de wortelsap, want teveel caroteen is niet gezond.
Uit: De Volkskrant, katern Hart en Ziel, 10 mei 2008.