Er zijn tienduizenden dieetboeken en wekelijks verschijnen er tien nieuwe.[1] De meeste verdwijnen snel naar de ramsj, slechts een enkele wordt een bestseller. Wat maakt dat het ene dieetboek aanslaat en het andere niet? De Amerikaan Chris MacAskill zocht dat uit. Hij maakte een grondige analyse van zo’n honderd dieetbestsellers en verwerkte dat tot een vermakelijke video.[2]
Essentieel voor een bestseller blijkt een spannend verhaal vol emotie. Dieetboekenauteurs huren daarvoor vaak een ghostwriter in. Er moet een held in het verhaal zitten op zoek naar de waarheid en een schurk die de lezer juist wil misleiden. De held is vaak de auteur zelf. Een favoriete schurk van bestsellerauteurs is de beroemde voedingswetenschapper Ancel Keys, ontdekker van de relatie tussen voeding, cholesterol en hartinfarct. Volgens mij had Keys een Nobelprijs verdiend. [3] Hij was een begenadigd wetenschapper maar hij was ook een harde man, veeleisend en tactloos en hij zei zonder pardon wat hij van iemand vond. Dat maakt hem voor dieetboekenschrijvers extra aantrekkelijk als schurk.
In het dieetverhaal triomfeert aan het eind van zijn queeste de held over de schurkenwetenschap en heeft hij eindelijk het geheim van moeiteloos afvallen in handen. Dat deelt hij met de lezer. Hij heeft de waarheid gevonden en elke twijfel of onzekerheid is uitgesloten. Iedere dieetbestseller presenteert zich met een unieke ontdekking. Volgens de een moet je zo weinig mogelijk koolhydraten eten, volgens de ander juist veel koolhydraten, of honderd procent veganistisch, of dagelijks een T-bonesteak gebakken in roomboter. Dan word je moeiteloos slank en gezond. We hebben al heel wat van die dieethypes achter de rug, bijvoorbeeld antioxidanten, paleo, rauw voedsel, keto en het bloedgroependieet. Om de zoveel jaar raakt een nieuwe remedie in de mode. Momenteel zijn darmflora en intermittent fasting populair. Darmflora (ook wel ‘microbioom’ genaamd) nadert overigens het einde van zijn houdbaarheid; de bewijzen hopen zich op dat het veranderen van je darmflora niets doet tegen overgewicht.[4] [5]
Bestsellerdiëten helpen hoogstens een paar maanden, na een paar jaar zijn de meeste mensen terug op hun oude gewicht en zijn ze rijp voor het volgende wonderdieetboek. [6] [7] Het mediterrane dieet, waar momenteel veel bestsellers over gaan, is nog het best onderbouwd en het wordt ook door echte voedingswetenschappers onderschreven. Maar mediterraan is een ongrijpbaar begrip.[8] Het roept associaties op met groenten, fruit, rode wijn, vis, olijfolie, wuivende palmen en krasse tachtigjarige mannetjes die triktrak spelen op het dorpsplein. Inderdaad werden mannen op Kreta vroeger heel oud.[9] Maar kwam dat door het zwoegen op de berghellingen, door hun hechte sociale leven, door hun genen, door het mediterrane dieet, of door dat alles tezamen? En wat hield dat dieet in?
Groenten eten is geen mediterrane uitvinding, middelbare mannen in Zutphen aten vroeger meer groenten dan mannen in Italië of Griekenland.[10] Wijn is van zijn voetstuk gevallen, de kans op borstkanker of een beroerte blijkt toe te nemen vanaf één glas per dag. Er zijn experimenten gedaan met visolie, het vet uit vette vis, bij tienduizenden patiënten. Het bleek geen effect te hebben op hart- en vaatziekten, depressies, Alzheimer, allergieën, diabetes, oogziekten, autisme[11] of op gewicht.[12] Tegenwoordig worden ook noten genoemd als onderdeel van het mediterrane dieet. Die zijn wellicht gezond, maar Nederlanders eten nu al per persoon meer amandelen dan wie ook ter wereld en meer walnoten en cashews dan Spanjaarden, Italianen of Grieken.[13] [14] Daar valt dus niet veel te winnen.
Blijft over olijfolie. Dat is gezonder dan roomboter of palmolie, want die zitten vol met verzadigd vet. Maar er zijn geen harde bewijzen dat olijfolie beter is dan andere vloeibare oliën zoals zonnebloem of soja. Olijfolie bestaat vooral uit oliezuur. Dat heeft niets speciaals, het lichaam maakt het zelf aan en we krijgen daarnaast een hoop oliezuur binnen uit vlees en kaas. ‘Extra virgin’ olijfolie bevat spoortjes tyrosol en hydroxytyrosol maar de effecten daarvan op de gezondheid zijn vooral hypothetisch.
Boeken over het mediterrane dieet vertellen je wat je al wist: eet groenten, fruit, bonen, volkorenbrood en weinig vlees. Desondanks worden auteurs er rijk van, royalty’s voor dieetbestsellers lopen in de miljoenen. De verkoop van supplementen levert nog meer op. Mark Sisson, die een dieet met veel vlees en vet aanbeveelt, bouwde een supplementenbusiness op die hij vervolgens voor tweehonderd miljoen dollar verkocht aan Heinz. Andere vleespropagandisten verdienen een centje bij met lobbyen voor de vleesindustrie.
Ben ik jaloers omdat ik geen miljonair word van mijn eigen voedingsboeken? Nee, ik ben blij verrast hoeveel mensen geïnteresseerd zijn in wat ik te zeggen heb. Ik ben vooral blij als een arts of diëtist mij vertelt dat ze regelmatig mijn boeken raadplegen. Maar het maakt me mismoedig dat zoveel miljoenen mensen bezwijken voor de illusies die bestsellerauteurs ze voorspiegelen.
[1] www.bol.com/nl/nl/l/dieetboeken/41204/?page=3&sort=release_date1&rating=all
Op bol.com stonden op 12 februari 2023 37627 dieetboeken en voor maart stonden er 43 nieuwe aangekondigd.
[2] https://www.youtube.com/watch?v=DsHU6m0A-4Q
[3] https://mkatan.nl/nrc-columns/542-4-maart-2017-de-tragiek-van-ancel-keys
[4]Cani, P.D. (2018). Human gut microbiome: hopes, threats and promises. Gut 67, 1716–1725. https://gut.bmj.com/content/67/9/1716.long
[5] https://twitter.com/martijnkatan/status/1567892463032868872
[6] Fildes, A., Charlton, J., Rudisill, C., Littlejohns, P., Prevost, A.T., and Gulliford, M.C. (2015). Probability of an Obese Person Attaining Normal Body Weight: Cohort Study Using Electronic Health Records. Am J Public Health 105, e54–e59. https://ajph.aphapublications.org/doi/10.2105/AJPH.2015.302773
[7] Mann, T., Tomiyama, A.J., Westling, E., Lew, A.-M., Samuels, B., Chatman, J., 2007. Medicare’s search for effective obesity treatments: diets are not the answer. Am Psychol 62, 220–233. https://escholarship.org/uc/item/2811g3r3
[8] www.ntvg.nl/artikelen/waar-zijn-de-bewijzen-dat-het-mediterrane-dieet-werkt
[9] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7644455/
[10] Alleen de spoorwegbeambten in Rome aten iets meer groenten dan de mannen in Zutphen. Kromhout, D., Keys, A., Aravanis, C., Buzina, R., Fidanza, F., Giampaoli, S., Jansen, A.M., Menotti, A., 1989. Food consumption patterns in the 1960s in seven countries. Am J Clin Nutr 49, 889. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2718924/
[11] https://www.nccih.nih.gov/health/omega3-supplements-in-depth
[12] https://doi.org/10.1017/S000711451200150X
[13] https://inc.nutfruit.org/inc-releases-2021-2022-statistical-yearbook/
[14] Alleen Israel eet per hoofd van de bevolking meer walnoten dan wij. Bij cashews eten Duitsland, België en de Emiraten meer dan wij.