NRC 2021-02: Wetteloze kruiden

Twee jaar geleden werd in het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam een vrouw opgenomen met ernstige schade aan haar lever. De artsen concludeerden dat dat kwam doordat ze een supplement had geslikt met zilverkaars, tegen overgangsklachten.[1] Zilverkaars is een kruid dat regelmatig in verband is gebracht met leverschade.[2] Toch wordt het nog steeds verkocht. Hoe kan het dat dergelijke supplementen gewoon te koop zijn? Ik beperk me tot kruidensupplementen; een overdosis vitamines en mineralen kan ook schadelijk zijn, maar dat is een ander onderwerp.
Waarom is er vraag naar kruidenmiddelen? Allereerst hebben mensen vertrouwen in kruiden omdat ze de natuur zien als een bron van genezing. Ze realiseren zich niet dat veel wilde planten giftig zijn. Er worden vrijwel nooit grote studies bij mensen gedaan naar kruidensupplementen zoals er worden gedaan naar vaccins. Daardoor blijven bijwerkingen onder de radar.
Een tweede motief om kruiden te slikken is misschien om in deze overgereguleerde maatschappij zelf eens iets te ondernemen. De dokter zegt vaak dat er niets aan de klacht te doen is en dat het vanzelf over moet gaan. Dan lijkt het aantrekkelijk om een supplement te nemen dat belooft dat je buikpijn er van overgaat of dat je er blijvend van afvalt. Dat zouden ze toch nooit mogen claimen als het niet waar was? Baat het niet dan schaadt het niet.
Dat is een begrijpelijke gedachte, want in Nederland is vrijwel alles wat gevaar kan verboden. Van achtbaan tot appelmoes, alles wordt gecontroleerd. Gezondheidsclaims op etenswaren moeten grondig bewezen zijn. Alleen tegen supplementen beschermt de overheid ons niet. De EU heeft jarenlang geprobeerd om regels voor kruidensupplementen op te stellen maar tien jaar geleden gaven ze het op. Dat kwam doordat veel Europese burgers een rotsvast geloof hebben in supplementen. Als de verkoop ervan wordt beperkt komen ze in opstand. Achtbanen worden regelmatig gecontroleerd want mensen willen geen risico lopen eruit te vliegen, maar bij kruidenmiddelen willen ze niets horen over onveiligheid.
Doordat regelgeving van supplementen politiek onhaalbaar is kunnen fabrikanten onbewezen gezondheidsclaims maken. Er moet alleen ergens op de verpakking staan: ‘Evaluatie gezondheidsclaim is lopende’.[3] Dat betekent: ‘er is geen bewijs dat dit werkt’, maar geen consument die dat snapt. Fabrikanten beloven dat we dankzij hun capsules afvallen, potenter worden, beschermd zijn tegen infecties, mooier haar krijgen of minder hartinfarcten. Veel klanten willen dat wel eens proberen. De uitdaging is om ze te doen geloven dat het werkt, zodat ze het middel blijven kopen. Supplementen tegen pijn profiteren daarbij van het placebo-effect. Overgangsklachten reageren bijvoorbeeld goed op behandeling met placebotabletten. Die werken zelfs nog als de dokter eerlijk zegt dat er niks in zit maar dat sommige vrouwen er toch baat bij hebben. Een tabletje met niks leidt dan tot een kwart minder opvliegers.[4] Een kruidentablet heeft evenveel effect.[5]
Voor afvallen zijn sterkere middelen nodig want de weegschaal is onverbiddelijk en niet gevoelig voor placebo’s. Daarom stoppen fabrikanten soms stiekem echte geneesmiddelen in afvalsupplementen of afslankthees. Liefst middelen die niet (meer) door de reguliere farmaceutische industrie worden verkocht, want dat zou conflicten geven. In supplementen om af te slanken  stoppen ze daarom sibutramine, een geneesmiddel dat de eetlust remt en tot gewichtsverlies leidt. Het kan hartinfarcten en beroertes veroorzaken en is daarom in 2010 uit de handel genomen. Aan supplementen voor de potentie wordt soms een chemisch veranderde vorm van Viagra toegevoegd. Die stof wordt nooit getest, zelfs niet bij ratten, dus hij kan allerlei bijwerkingen hebben.
Soms weet de Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) dergelijke versneden supplementen te onderscheppen. Anderhalf jaar geleden deden ze een inval waarbij ze schadelijke afslankmiddelen in beslag namen, contant geld, computers, een Porsche en een Mercedes.[6] Dat klinkt net als drugshandel. De winsten op kruidensupplementen zijn daar inderdaad mee vergelijkbaar.[7]
Meestal staat de NVWA echter machteloos. Door jarenlange bezuinigingen zijn ze onderbemand en ze kunnen onmogelijk al die duizenden soorten supplementen controleren op heimelijke toevoegingen. Verder is de schadelijkheid van kruiden moeilijk 100% bewijsbaar. Dat zou grote studies bij mensen vereisen en die doet niemand. Bij boterhamworst of appelsap is de geringste verdenking van schadelijkheid genoeg voor een terugroepactie, maar om een supplement te verbieden moet de NVWA een proces aanspannen en de schadelijkheid bewijzen met 100% zekerheid. Die mevrouw uit Rotterdam had opnieuw zilverkaars moeten krijgen onder gecontroleerde omstandigheden om te zien of ze weer een leverbeschadiging kreeg. Maar de dokters hadden net een nieuwe lever bij haar geïmplanteerd en natuurlijk wou niemand proberen of die ook stuk ging van zilverkaars. De schadelijkheid bleef daarmee onbewezen.
U kunt in Nederland met een gerust hart een kilo appels, een boormachine of een babybedje kopen. Alleen bij kruidensupplementen bent u aan  de heidenen overgeleverd.