10 maart 2018: Stem en geweten van de wetenschap

Diederik Samsom studeerde atoomenergie[i] in Delft, werd campagneleider bij Greenpeace, daarna politicus, en nu wordt hij een van de trekkers van het Klimaatakkoord. Het Klimaatakkoord moet aangeven hoe we binnen twaalf jaar onze uitstoot van broeikasgassen zoals CO₂ kunnen halveren, want dat is de ambitie van het nieuwe kabinet.[ii] Behalve Samsom zijn er nog vijf trekkers: drie ex-politici en twee zakenvrouwen. Samen gaan zij een Klimaatakkoord uitonderhandelen.
Waar zijn de wetenschappelijke experts die het resultaat zullen controleren en ervoor zullen zorgen dat de cijfers kloppen, zodat de maatregelen waar Samsom c.s. op uitkomen echt de uitstoot van broeikasgas halveren? Energie en klimaat is een immens gecompliceerd onderwerp. Alleen ervaren, ter zake deskundige natuurwetenschappers kunnen heenkijken door de juichverhalen over getijdencentrales,[iii] algenkweek of   CO₂-opslagen ons vertellen wat er werkt en wat niet. Op dit moment is alleen bekend dat het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) de cijfers gaat controleren.[iv] De wetenschappers van het PBL hebben als geen ander verstand van energie en klimaat. Maar wat als bij die controle blijkt dat het Klimaatakkoord niet klopt? Wat als de opgevoerde effecten van het gebruik van hout en plantaardige olie als brandstoffen en van het afvangen en ondergronds opslaan van CO₂een illusie zijn? Wat als we de uitstoot van broeikasgas alleen kunnen halveren door nog maar half zo veel te vliegen, auto te rijden en vlees te eten? Het PBL zal dat niet van de daken schreeuwen. Ze zijn onderdeel van het ministerie van Infrastructuur en daar schreeuwt men niet, en al helemaal niet tegen het kabinet in. Het kabinet wil geen halvering invoeren van vliegen, rijden en vlees eten; dat zou te onplezierig zijn voor Schiphol, de haven van Rotterdam, de landbouw en vooral voor de kiezers. Die jaag je met dit soort onaangename maatregelen rechtstreeks naar de populisten. Het PBL zal zich daarom subtiel moeten uitdrukken en niet met al te harde kritiek dwars door het kabinetsbeleid fietsen.
Het kabinet wil CO₂vooral verminderen op manieren die weinig pijn doen. De grootste besparing moet komen van het opslaan van CO₂in lege gasvelden onder de Noordzee. Het kabinet baseert zich daarvoor op een PBL rapport.[v] Dat rapport noemde ook bezwaren: CO₂-opslagis duur, het proces verbruikt veel brandstof en je moet het land vol leggen met pijpleidingen. Bovendien – dat werd niet genoemd – zijn we nog niet zeker of die CO₂wel blijft zitten, daar onder de grond.[vi]Die bezwaren liet het kabinet allemaal weg. Dat belooft niet veel goeds.[vii]
De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, de KNAW, kan wèl ronduit zeggen wat ze vindt. Ze heeft de beste natuurkundigen, scheikundigen, geologen, biologen en economen van Nederland als leden. Die hebben een volle baan aan een universiteit; adviseren voor de KNAW doen ze onbetaald, in hun vrije tijd, en ze hoeven zich er niets van aan te trekken of de overheid gelukkig is met hun advies of niet. De KNAW bracht een paar jaar geleden al een document uit van anderhalf A4tje over energie en biomassa, met een duidelijke conclusie: het verbranden van hout in elektriciteitscentrales en van biobrandstof in auto’s vermindert niet of nauwelijks de uitstoot van CO₂. Dat leidde tot woedende reacties van belanghebbenden; de scheldpartijen en verdachtmakingen waren niet van de lucht. Ik maakte het van nabij mee want ik was medeauteur van dat document. KNAW-president Hans Clevers bleef gelukkig onverstoord. Toen een professor die voorstander was van houtstook dreigde met het indienen van een klacht, zei Clevers in Trouw: "Een klacht? Dat moet hij vooral doen. Maar met klachten bedrijf je geen wetenschap.” Clevers was gevoelig voor argumenten maar niet voor dreigementen. Die klacht is er nooit gekomen, dat was grootspraak.
Het KNAW-document over biomassa heeft veel mensen de ogen ervoor geopend dat het opstoken van hout, maisalcohol en palmolie ons CO₂-probleem niet oplost. Maar sommigen binnen de KNAW waren wel geschrokken van de boze reacties. De plannen voor een tweede document, over ondergrondse CO₂-opslag, belandden dan ook in de ijskast. Ik vind dat jammer. De KNAW noemt zich ‘de stem en het geweten van de wetenschap’.[viii] Dan moet dat geweten wel durven te spreken. Energie en klimaat is het grootste probleem van deze eeuw en alleen wetenschappers kunnen beoordelen wat werkt en wat niet werkt. Er trekken allerlei oplossingen langs, zoals CO₂-opslag, getijdencentrales, warmtepompen, zonneboilers en zonneparken, en bij elke oplossing worden grote beloften gedaan. De KNAW is meer dan wie ook gekwalificeerd om Nederlandse beleidsmakers, journalisten en kiezers duidelijk te maken wat daar van waar is. Liefst in simpele taal, met duidelijke conclusies en op één A4 per onderwerp, want mensen hebben geen tijd voor lange rapporten. Misschien kan de Tweede Kamer de KNAW een zetje geven door haar opdracht voor een advies te geven. De Kamer zou daarmee hun ex-collega Samsom en de zijnen een grote dienst bewijzen. Dan komt er misschien een Klimaatakkoord dat echt helpt.