Woensdag behandelt de Kamer het Energierapport van minister Kamp.[i] Het is een moedeloos makend stuk.
Volgens dit rapport is de transitie naar een wereld zonder broeikasgassen geen probleem, we worden er zelfs welvarender van, als we het maar slim aanpakken. Meer biobrandstof en biomassa is goed voor de haven van Rotterdam, de golven van de Noordzee gaan elektriciteit voor ons maken en de CO2 stoppen we gewoon onder de grond. Waarom stuurt Henk Kamp, die toch geen domme man is, zo’n rapport de wereld in? Omdat hij bang is dat u overloopt naar de PVV als hij zegt wat er echt moet gebeuren?[ii] De slimme oplossingen uit het Energierapport zijn namelijk geen oplossingen, de waarheid over klimaat en broeikasgassen is onaangenaam en pijnlijk.[iii]

Wind en zon kunnen onze vraag naar energie maar beperkt dekken. Vorig jaar leverden ze 7% van onze elektriciteit. Als we daar het energieverbruik voor vervoer, verwarming, industrie en landbouw bij optellen leverden zonne- en windenergie 1%.[iv] Nog tien keer meer windmolens zou helpen, maar genoeg wordt het nooit. Daarmee staat meteen de elektrische auto op losse schroeven, want als een Tesla rijdt op elektriciteit opgewekt in een kolencentrale produceert hij via die centrale evenveel broeikasgas als een benzineauto.[v]

Biomassa en biobrandstof helpen ook niet, die blazen bijna evenveel broeikasgas de lucht in als olie of gas.[vi] Opslag van CO2 onder de grond is een onzekere en omstreden techniek[vii] en de handel in CO2-uitstootrechten is een mislukking.[viii] Er blijft hoop: zonnecentrales, warmtepompen, betere isolatie en misschien ooit kernfusie, het onderzoek moet doorgaan. Maar het enige wat op dit moment echt zoden aan de dijk zou zetten is twintig nieuwe kerncentrales;[ix] vandaar dat het k-woord omfloerst maar hardnekkig blijft terugkomen in het Energierapport.[x]

Het alternatief voor die twintig kerncentrales is niet prettig: minder vliegen, geen auto maar de fiets of de trein, minder spullen kopen en een kouder huis. Dat vertikt u, denkt Kamp, en zo is het. Neem vliegreizen. Ik ben net terug van de Canarische eilanden, heerlijk. Maar die twee retourtjes produceerden evenveel broeikasgas als het jaarlijkse elektriciteitsverbruik van drie huishoudens.[xi] We moeten dus minder vliegen. Ik probeer al minder vlees te eten maar ook dat valt niet mee, als ik de verwarming lager zet krijg ik koude vingers en ik fiets veel maar ik kan slecht zonder auto.

Waarom zouden we al die ontberingen accepteren? Immers, die temperatuurstijging is met airco best te overleven, en als de zee stijgt verhogen we gewoon de dijken. Het probleem is dat we niet weten wat er verder gaat gebeuren. Hittegolven, droogte, overstromingen en minder voedsel, zeggen het Planbureau voor de Leefomgeving en het KNMI.[xii] Maar zeker is het niet, dat zeggen ze er eerlijk bij. Er kan ook iets abrupt en onherstelbaar mis gaan: de warme golfstroom wordt koud, het smelten van de poolkappen komt in een stroomversnelling, een megawolk methaan stijgt op uit ontdooiende toendra’s.[xiii] [xiv] Dan trekken er misschien honderden miljoenen hongerige Afrikanen en Aziaten naar Europa op zoek naar eten. Misschien.

De risico’s van opwarming zijn als die op de beurs. Je weet nooit of een bedrijf failliet gaat, daarom steek je niet alles in één beursfonds. Maar de klimaatrisico’s kunnen we niet spreiden, we hebben maar één planeet. Wat we nu doen is speculeren dat het wel los zal lopen. Intussen verzekeren we ons wel tegen minieme risico’s zoals het afbranden van ons huis. Wordt het niet tijd ons te verzekeren tegen de ondergang van onze biosfeer, ook al is de premie hoog? Willen we onze kleinkinderen een geruïneerde Aarde nalaten? Zo erg is het niet om minder te vliegen, meer bonen te eten en minder spullen te kopen; als iedereen het doet ga je vanzelf mee. Alleen bestaat die ‘iedereen’ uit zeven miljard mensen. Wie begint er?

Wat we nodig hebben is een leider met visie die ons meesleept, gelijk Churchill in 1940 met zijn Blood, Sweat, and Tears. Gelukkig is er zo’n leider. Hij heet Jorge Bergoglio. Als student had hij een bijbaantje als uitsmijter in een nachtclub.[xv] Hij werkte ook chemisch analist in een laboratorium; hij weet dus wat CO2 is.[xvi] Sinds 2013 heet hij Paus Franciscus. Hij heeft geen kleinkinderen maar wel een intens geloof. Hij hoeft geen verkiezingen te winnen, subsidies binnen te halen of carrière te maken, hij kan zeggen waar het op staat en dat doet hij: we mishandelen onze zuster de Aarde, we zetten haar rijkdommen om in afval en intussen maakt onze zucht naar spullen ons ongelukkig. We zijn zondaars, laten we ons bekeren.[xvii]

Is dat de taal die we nodig hebben? Ik ben opgevoed met wantrouwen jegens de katholieken maar dit spreekt mij aan. Het Energierapport geeft mij geen moed, Franciscus wel. Laten we een regering kiezen die durft te zeggen waar het op staat. Dan kan een volgend Energierapport maatregelen voorstellen die wel helpen: duurdere benzine, gas en elektriciteit – ook voor de industrie, die nu een schijntje betaalt –,[xviii] en duurdere vliegtickets. Dan maar geen Canarische eilanden; gedeelde smart is halve smart.


[i] Ministerie van Economische Zaken 2016. Energierapport - Transitie naar Duurzaam. www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2016/01/18/energierapport-transitie-naar-duurzaam

[ii] PVV 18 maart 2014: Klimaatbeleid Mansveld kan in de prullenbak.. http://pvv.nl/index.php/83-fj-related/machiel-de-graaf/7474-klimaat180314.html  

[iii] Een aan te bevelen boek over energie en klimaat is: Mackay, David JC, 2009. Sustainable Energy — without the hot air. Leesbaar, praktisch, betrouwbaar en gratis te downloaden op www.withouthotair.com . Op http://2050-calculator-tool.decc.gov.uk/#/calculator kun je zelf het effect van diverse scenario’s uitrekenen

[iv] ECN, Nationale energieverkenning 2015, p 84 fig 3.8: in 2015 leverde wind 23 PJ, zon 3 PJ, samen 26 PJ = 7% van elektriciteitsverbruik van 370 PJ (fig 3.5) en 0.8% van het totale energieverbruik van 3200 PJ (fig 3.6). CBS 13 januari 2016, Elektriciteit; productie en productiemiddelen: in 2014 produceerde Nederland in totaal 103,4 TWh elektriciteit waarvan 5,8 TWh door windturbines en 0,8 TWh door zonnecellen, samen 6,4%.

[v] Ma, H. et al. 2012. A new comparison between the life cycle greenhouse gas emissions of battery electric vehicles and internal combustion vehicles. Energy Policy 44, 160–173. doi:10.1016/j.enpol.2012.01.034

Michalek, J.J. et al. 2011. Valuation of plug-in vehicle life-cycle air emissions and oil displacement benefits. PNAS 108, 16554–16558. doi:10.1073/pnas.1104473108

Volgens sommige berekeningen leidt een auto die rijdt op elektriciteit uit kolencentrales tot meer uitstoot van broeikasgas dan een vergelijkbare auto op benzine of diesel:

Shen, W. et al. 2014. Current and Future Greenhouse Gas Emissions Associated with Electricity Generation in China: Implications for Electric Vehicles. Environ. Sci. Technol. 48, 7069–7075. doi:10.1021/es500524e

Faria, R. et al. 2013. Impact of the electricity mix and use profile in the life-cycle assessment of electric vehicles. Renewable and Sustainable Energy Reviews 24, 271–287. doi:10.1016/j.rser.2013.03.063

Volgens MacKay, zie boven, produceert een electrische indirect 100 g CO2 per km, iets minder dan een Honda Civic op benzine. (p. 131, Some questions about electric vehicles). Maar 100g CO2 per km is een onderschatting omdat MacKay hier de broeikasgasuitstoot bij de produktie van de accu niet meerekent.

[vi] KNAW 2015: Visiedocument ‘Biobrandstof en hout uit energiebronnen’. www.knaw.nl/biobrandstof

[vii] EASAC (European Academies Science Advisory Council, de Europese KNAW’s bij elkaar) 2013. Carbon Capture and Storage in Europe, www.easac.eu/home/reports-and-statements/detail-view/article/easac-report.html

[viii] de Perthuis, C., Trotignon, R., 2014. Governance of CO2 markets: Lessons from the EU ETS. Energy Policy 75, 100–106. doi:10.1016/j.enpol.2014.05.033

[ix] Totaal elektriciteitsverbruik NL 2012 was 120 miljard kWh = 120 TWh = 432 PJ/jaar (ECN, Energietrends 2014 www.ecn.nl/nl/energietrends). Stel dat dit ter wille van de elektrifikatie van de samenleving moet worden verhoogd tot 1000 PJ/jr. Energierapport p. 126: ‘vier grote nieuwe centrales maximaal 200 petajoule elektriciteit in 2050’. 5 x 4 = 20 centrales leveren dus 1000 PJ/jr.

[x] 28 keer kern- plus 6 keer ‘nucleair’. Voorbeelden: p. 107, ‘Onder deze omstandigheden zou rond 2035 weer een business case kunnen ontstaan voor nieuwe kerncentrales.’ P. 126, ‘Hoewel er op dit moment geen initiatieven zijn voor de bouw van een nieuwe kerncentrale, is het denkbaar dat dit bij gunstige marktcondities in de toekomst (mogelijk vanaf 2023-2025) anders zal zijn’

[xi] 3227 km retour, twee personen = 12908 km = 4776 kWu (de zuinigste luchtvaartmaatschappij verbruikt 37 kWh per 100 persoons-km, Mackay, David JC, 2009. Sustainable Energy — without the hot air. Ch 5, Planes www.withouthotair.com/download.html). Jaarverbruik van een huishouden is 3495 kWh, dus aan energie is het 1,4 huishouden, maar vliegtuigen blazen naast CO2 ook water, ozon en stikstofoxiden de stratosfeer in en daardoor wordt het broeikasgaseffect twee tot drie keer zo hoog, dus gelijk aan dat van het elektriciteitsverbruik van 2,7 tot 4,1 huishoudens.

[xii] PBL 2013. De achtergrond van het klimaatprobleem.www.pbl.nl/publicaties/2013/de-achtergrond-van-het-klimaatprobleem

PBL 2012. A statistical study of weather-related disasters: Past, present and future. www.pbl.nl/publicaties/2012/weergerelateerde-rampen-verleden-heden-en-toekomst1950 to 2012: rising trend patterns for temperature extremes are ‘very likely’. However, the results for drought are less clear. Both rising and decreasing trends have been found. Historical trends in storms appear to be very uncertain. There are no clear signs for increasing frequencies or intensities. Historical trends in floods, the main driver for hydrological disasters, appear to be (very) uncertain. On the one hand, there are indications of a rise in heavy precipitation events; on the other hand, there are no clear signs of more frequent or more intense floods”

[xiii] UK Royal Society and US National Academy of Sciences 2014, Climate Change: Evidence and Causes. Deze KNAWs van Engeland en Amerika zeggen:

While changes in hurricane frequency remain uncertain, basic physical understanding and model results suggest that the strongest hurricanes (when they occur) are likely to become more intense and possibly larger in a warmer, moister atmosphere over the oceans

Both theory and direct observations have confirmed that global warming is associated with greater warming over land than oceans, moistening of the atmosphere, shifts in regional precipitation patterns and increases in extreme weather events, ocean acidification, melting glaciers, and rising sea levels (which increases the risk of coastal inundation and storm surge).    heavy rainstorms have become heavier, and snowpacks (an important source of freshwater for many regions) are decreasing. These impacts  .. will threaten food production, freshwater supplies

Results from the best available climate models do not predict abrupt changes.

[xiv] Molina et al, American Association for the Advancement of Sciences 2014  What We Know: The Reality, Risks and Response to Climate Change. A report by the American Association for the Advancement of Science (AAAS) Climate Science Panel Deze vooraanstaande Amerikaanse experts zeggen:

pushing global temperatures past certain thresholds could trigger abrupt, unpredictable, and potentially irreversible changes that have massively disruptive and large-scale impacts….. there is low confidence in the estimates of expected emissions from thawing permafrost. Although an abrupt release on the timescale of a few decades is judged unlikely, this conclusion is based on immature science and sparse monitoring capabilities.

Instability threatens abrupt and large losses from both the West Antarctic Ice Sheet (WAIS) and portions of the East Antarctic Ice Sheet. Any significant ice loss likely would be irreversible for thou­sands of years. Simulations of warming and ice loss during earlier warm periods of the past 5 million years indicate these areas can contribute 23 feet of sea level rise. Some studies indicate that abrupt and irreversible ice loss from WAIS is possible, yet uncertainty regarding the threshold is such that it is not possible to say what tem­perature rise is necessary to trigger collapse.An abrupt change in the WAIS this century is deemed plausible, with an unknown but probably low probability. Recently an acceleration of ice loss from the WAIS has been observed, and it is not possible to dismiss or confirm that these changes are associated with destabilization of the WAIS.

[xvi] Thomas Reese. Does Pope Francis have a master's degree in chemistry? National Catholic Reporter Jun. 3, 2015. http://ncronline.org/blogs/ncr-today/does-pope-francis-have-masters-degree-chemistry

[xvii] Encyclical letter Laudato Si’ of the Holy Father Francis on care for our common home. Vatican Press, 2015. http://w2.vatican.va/content/francesco/en/encyclicals/documents/papa-francesco_20150524_enciclica-laudato-si.html .Voor highlights zie:

Jelmer Mommers, De Correspondent, 8 juli 2015. Klimaatactie is een heilige opdracht, zegt de paus tegen 1,2 miljard rooms-katholieken. https://decorrespondent.nl/3040/Klimaatactie-is-een-heilige-opdracht-zegt-de-paus-tegen-12-miljard-rooms-katholieken/82605695040-9d7af927

Bill McKibben, New York Review of Books June 18, 2015. Pope Francis: The Cry of the Earth. www.nybooks.com/daily/2015/06/18/pope-francis-encyclical-cry-of-earth

[xviii] CBS Statline, 30 december 2015. Aardgas en elektriciteit, gemiddelde prijzen van eindverbruikers. Incl BTW en belasting kost elektriciteit voor huishoudens 17 cent per kWh en voor grote industrieën 8 cent. Aardgas: voor huishoudens €26 per GJ, voor grote industrie €8 per GJ.