Kosten €150.000. De kranten spraken er schande van, maar bij mij wekte het mooie herinneringen. Ik heb 20 jaar geleden namelijk ook daar in Monte Carlo gelogeerd, en ik heb er de duurste maaltijd van mijn leven gegeten. Risotto met truffels. Ik hou niet van risotto en die truffels deden me niets, maar iedereen nam het.
Iedereen, dat wil zeggen acht beroemde medisch specialisten en hoogleraren uit Europa en Amerika die net als ik door de farmaceutische firma Merck waren uitgenodigd om een voordracht te houden op het cardiologiecongres in Nice. Merck had net de eerste statine uitgebracht. Dat was een opmerkelijk effectief medicijn om het cholesterol en het risico op een hartaanval te verlagen, maar in die tijd geloofden cardiologen niet in cholesterol en ze schreven geen cholesterolverlagende medicijnen voor. Daarom had Merck binnen het cardiologiecongres een middagsymposium over cholesterol belegd.
De meeste medische congressen ruimen plaats in voor dergelijke farmaceutische symposia. Het gehoor van zo een sessie bestaat uit artsen van over de hele wereld die gezag genieten bij de dokters in hun land. Voor marketingspecialisten zijn gezaghebbende artsen van groot belang. Ze noemen ze Key Opinion Formers oftewel Koffen, en iedere firma houdt per land zorgvuldig bij wie Kof is en wie niet. Koffen die gespecialiseerd zijn in de ziekte in kwestie – bij statines is dat het hartinfarct – krijgen van de firma een retourtje aangeboden naar een congres waar de firma een symposium organiseert. Als je op Schiphol rondkijkt zie je ze wel eens staan: vijftien serieuze oudere dokters met een jonge, representatief ogende begeleidster die de tickets vasthoudt.
Ter plekke wacht deze dokters een comfortabel hotel, goede maaltijden en interessante gesprekken met collega’s. Na het wetenschappelijke programma zijn er uitjes. Een barokconcert in een oud kasteel aan de Rivièra. Of de lokale volksdansgroep. Spijbelen mag mits iedereen weer present is op het symposium, want anders heeft de firma zich voor niets uitgesloofd. Het gaat er tenslotte om dat de Koffen op het symposium worden geïnformeerd over het nieuwe medicijn. De symposiumsprekers worden ook in de watten gelegd: ik herinner me diners met lakeien en een niet oninteressant honorarium.
Waarom deed ik mee? Het was een kans om mijn vak en mijn onderzoek te promoten bij belangrijke medici en onderzoekers. Ook kon ik er veel leren over cholesterol en hartinfarct. En last but not least vond ik dat ik het verdiend had. Werken bij een universiteit gaf veel vrijheid maar weinig waardering. Ik maakte al jaren bovengemiddeld veel uren voor een bescheiden salaris, en nooit kwam de voorzitter van het College van Bestuur langs om te zeggen wat een mooie proeven ik deed. Nu was ik ineens omringd door mensen die mijn werk interessant en belangrijk vonden, en die vroegen of de kamer wel beviel anders moest ik het vooral zeggen. Het voelde als een warm bad.
Ik was natuurlijk fout, ook al waren er verzachtende omstandigheden. Twintig jaar geleden had de farmaceutische industrie nog niet de semicriminele reputatie van nu (2). Voor hun symposia engageerden ze de beste onderzoekers ter wereld, want anders kwamen de Koffen niet. Zo ontmoette ik Nobelprijswinnaars als Joe Goldstein en Mike Brown, en van 10 minuten met hen praten leerde ik meer dan van een jaar lang boeken lezen. Maar natuurlijk werd ik gebruikt. Ik diende om tegenover de buitenwereld de goede wil van de firma te etaleren: 'wij zijn vóór gezond eten, u moet onze pillen alleen voorschrijven als het dieet niet werkt'.
Ik doe aan dat soort dingen al jaren niet meer mee. Cadeautjes scheppen verplichtingen, en die wil ik niet. Maar ik heb gemakkelijk praten. Ik ben gearriveerd. Wel spreek ik nu zelf met mijn medewerkers over de vraag hoe ver je mag gaan. Misschien is dat wat ik destijds heb gemist: iemand die uitlegt dat je in het leven je eigen truffels moet betalen.
1. Fortis viert feest in Monaco. NRC Handelsblad, 10 October 2008 blz. 18.
En pleine crise, Fortis organise un déjeuner à 150.000 euros à Monaco. Agence France Presse, 10 october 2008.
3. De farmaceutische industrie:
Bekelman JE. Scope and impact of financial conflicts of interest in biomedical research: a systematic review. JAMA. 2003.
Wetenschap op bestelling – over de omgang tussen wetenschappelijk onderzoekers en hun opdrachtgevers. KNAW 2005. www.knaw.nl
Kassirer JP. On the Take: How Medicine's Complicity with Big Business Can Endanger Your Health. Oxford University Press, 2005
Siemons GHA. De farmaceutische industrie in opspraak. Ned Tijdschr Geneeskd. 2005
Holder EH. The Feds’ increasing focus on the pharmaceutical industry. Food and Drug law Institute. Update Nov/Dec 2001. www.cov.com/files/Publication/fe370a33-8950-48aa-a7eb-33acc82e27af/Presentation/PublicationAttachment/b127b566-5725-435e-821f-3b462ee48282/oid6386.pdf
Martijn Katan is hoogleraar voedingsleer aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en vaste columnist bij Hart en Ziel.