Eerst wat historie. Ooit was er de Keuringsdienst van Waren die fabrieken en winkels inspecteerde op ondeugdelijk eten. In 2003 ging die dienst over van het ministerie van Volksgezondheid naar dat van Landbouw. Landbouw wilde er graag het gezag over hebben want boeren en bedrijven klaagden over teveel regels en inspecties. Volksgezondheid wilde wel van de Keuringsdienst af, want met controles van slagerijen scoor je in de politiek niet.
De Keuringsdienst werd gefuseerd met de vleesinspectie tot de Voedsel en Waren Autoriteit oftewel VWA. Daarna ging 38% van het personeel eruit, met name de ervaren inspecteurs. Tegelijk namen de taken toe, dus werden bedrijven steeds minder vaak geïnspecteerd. Dat ging natuurlijk mis. Afschaffen van controle op bedrijven is zoiets als het afschaffen van scheidsrechters bij het voetbal: uiteindelijk vloeit er bloed. In het geval van de VWA was dat het bloed van varkens die massaal in vrachtwagens waren gepropt.
Hoe heeft de overheid het zo ver kunnen laten komen? Mij ging een licht op tijdens een recente bespreking over voeding in Den Haag. Op weg naar het diner vroeg ik aan een ambtenaar waarom de VWA niets deed tegen misleidende reclame voor ‘gezonde’ levensmiddelen. Hij legde mij uit dat de overheid terugtreedt, maar dat was niet erg want we hadden immers de Consumentenbond en de Keuringsdienst van Waarde. “Keuringsdienst van wat?!” vroeg ik maar ik had het goed verstaan: het ging over het TV programma.
Keuringsdienst van Waarde is een kostelijk programma dat misleidende reclames voor voedingsmiddelen ontmaskert. Maar of de details kloppen kan niemand nagaan, en het is ook de vraag of een TV programma wel de echte boosdoeners te pakken neemt.
De Tweede Kamer wil echter minder regels en minder inspectie, en daarom wordt bij de VWA controle vervangen door “toezicht op controle”. De bedrijven controleren zichzelf, en de VWA controleert hun controlesystemen. Inspecteurs checken van achter hun computer of de bedrijven alle formulieren goed hebben ingevuld. Er wordt steeds minder gekeken wat er echt gebeurt in fabrieken, winkels en slachthuizen.
Die ontwikkeling gaat door. De VWA wordt de komende jaren gefuseerd met onderdelen van het ministerie van Landbouw en dat gaat gepaard met een personeelsreductie van enige honderden mensen. Dat is slecht voor de veiligheid van speelgoed, achtbanen, boormachines en cosmetica, voor het dierenwelzijn, voor het waarheidsgehalte van gezondheidsclaims, en voor al die andere dingen waar de VWA toezicht op houdt. We zullen de gevolgen merken.
Uit: De Volkskrant, katern Hart en Ziel, 29 maart 2008.