Weerstandsverhogende supplementen werken niet, schrijft Martijn Katan. En dat is maar goed ook.
Toen ik naar de huisarts fietste voor mijn griepprik vielen mij onderweg de reclamebiljetten op voor vitamine C-capsules. Die capsules zouden zorgen voor meer weerstand en zouden het immuunsysteem ondersteunen.[1] Wat is dat eigenlijk, weerstand? Als je weerstand toeneemt, word je dan minder gauw ziek? En krijg je echt meer weerstand als je vitamines slikt?
‘Weerstand’ of ‘afweer’ zijn de populaire termen voor het immuunsysteem. Dat is een verzameling van tienduizenden verschillende soorten cellen, eiwitten en hormonen in ons lichaam die in onderlinge samenwerking ons beschermen tegen bacteriën en virussen en de daardoor veroorzaakte infectieziekten. Die afweercellen en afweereiwitten herkennen binnengedrongen ziektekiemen als lichaamsvreemd, ze vallen ze aan en maken ze kapot. Als je je weerstand verhoogt en daarmee die afweerreacties oppept, wat gebeurt er dan? Word je dan gezonder? Dat weten we sinds kort dankzij een doorbraak in het kankeronderzoek; kankeronderzoekers zijn erin geslaagd om de afweer van mensen daadwerkelijk te verhogen. De effecten daarvan op de behandeling van kanker zijn spectaculair. Voor mensen zonder kanker blijkt dat verhogen van de weerstand echter een riskante zaak te zijn.
Waarom wilden kankeronderzoekers de weerstand verhogen, en wat betekenen hun bevindingen voor mensen zonder kanker? De aanleiding voor het onderzoek was de hoop dat het immuunsysteem kankercellen zou kunnen opruimen, zoals het bacteriën opruimt.[2] Van huis uit is onze afweer daar niet goed in; kankercellen verschillen zo weinig van gewone lichaamscellen dat het immuunsysteem ze meestal niet als vreemde indringers herkent. Kankerwetenschappers hebben echter ontdekt dat er een rem zit op een bepaald deel van de afweer. Die rem zit op een type witte bloedcellen die lymfocyten heten. Lymfocyten bestrijden infecties, maar als je met behulp van ingenieuze geneesmiddelen die rem eraf gooit gaan ze ook los op kankercellen.[3] Aan deze vorm van weerstandsverhoging hebben we de immuuntherapie voor kanker te danken. Die heeft aan vele duizenden kankerpatiënten nieuw leven geschonken. Ons eigen Antonie van Leeuwenhoek/Nederlands Kanker Instituut speelt daarin een voortrekkersrol.[4]
Maar het verhogen van de weerstand blijkt ook nadelen te hebben. Als de rem eraf wordt gegooid vallen de lymfocyten niet alleen kankercellen aan maar ook het eigen lichaam van de patiënt.[5] Dat veroorzaakt diabetes, ontstekingen van het hart, van de lever en van de darmen - met bijbehorende diarree - en een slecht werkende schildklier. Meer dan de helft van de met immuuntherapie behandelde kankerpatiënten krijgt met dit soort bijwerkingen te maken.[6] Zij nemen die op de koop toe. We leren er echter wel uit dat je van het verhogen van je weerstand ziek kunt worden; die rem op de afweer zit er kennelijk niet voor niets.
We wisten al lang dat weerstand kan ontsporen; het immuunsysteem slaat ook zonder ontremmende kankergeneesmiddelen al vaak door. De afweer valt dan spontaan het eigen lichaam aan en beschadigt het, net als een waakhond die zijn baasje niet herkent en hem in zijn kuiten bijt als hij ’s avonds laat de tuin inloopt. Kennelijk is het afweersysteem in de evolutie steeds scherper afgesteld geraakt; infectieziektes moesten koste wat koste worden verhinderd, anders gingen mensen daar massaal aan dood en stierf de soort uit. Dat dat andere ziektes veroorzaakte, tikte in de evolutie minder aan. De ziektes veroorzaakt door die verkeerd gerichte afweer heten auto-immuunziektes. Eén op de tien mensen heeft zo’n auto-immuunziekte.[7] Voorbeelden zijn type 1-diabetes, multiple sclerose (MS), reumatoïde artritis, de darmziekte van Crohn en nog tientallen andere aandoeningen. Allemaal veroorzaakt door uit de hand gelopen afweer.
Moet u nu vrezen dat u van uw vitaminepilletjes multiple sclerose krijgt? Nou nee; ook al zouden vitamines de weerstand verhogen dan hoeven ze nog geen auto-immuunziekten te veroorzaken, het tegendeel is zelfs mogelijk.[8] Maar het hele probleem is hypothetisch, want onze afweer gaat niet omhoog van extra vitamines en mineralen. Het effect van vitamine C, vitamine D, zink en andere supplementen op het risico voor luchtweginfecties, griep, longontsteking, verkoudheid en andere infecties is redelijk goed onderzocht en ze blijken weinig[9] of niets[10] te doen. De enige uitzondering vormen kindertjes met vitamine A-tekort in arme, tropische landen. Als hun tekort wordt aangevuld met vitamine A-pilletjes of -injecties wordt hun risico op mazelen en op ingewandsinfecties duidelijk minder.[11] Voor ons is dat echter niet relevant; dergelijke vitamine A-tekorten komen hier niet of nauwelijks voor.[12]
Reclame waar het woord ‘weerstand’ in voorkomt kunt u dus het beste negeren. Als die pilletjes echt zouden ingrijpen in het immuunsysteem kon u er misschien nare ziektes van krijgen, maar ze hebben niet of nauwelijks invloed op de afweer. Als u bescherming zoekt tegen griep moet u niet bij de potjeswinkel zijn maar bij de huisarts, voor een griepprik.
[1] www.vitakruid.nl/products/gebufferde-vitamine-c www.davitamon.nl/behoeftes/weerstand
www.benu.nl/gezondheid/weerstand-en-vitaminen/weerstand
[2] Dobosz, P., Dzieciątkowski, T., 2019. The Intriguing History of Cancer Immunotherapy. Front Immunol 10, 2965. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6928196/
[3] Bernard, N., 2022. Origin of immune checkpoint inhibitors. Nature Research. www.nature.com/articles/d42859-022-00046-1
[4] www.avl.nl/alles-over-kanker/overzicht-van-alle-behandelingen/immuuntherapie/
[5] Dougan, M., Pietropaolo, M., 2020. Time to dissect the autoimmune etiology of cancer antibody immunotherapy. J Clin Invest 130, 51–61. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31895048/
[6] Chan, K.K., Bass, A.R., 2020. Autoimmune complications of immunotherapy: pathophysiology and management. BMJ 369, m736. www.bmj.com/content/369/bmj.m736.long
[7] Conrad, N.et al., 2023. Incidence, prevalence, and co-occurrence of autoimmune disorders over time and by age, sex, and socioeconomic status: a population-based cohort study of 22 million individuals in the UK. Lancet 401, 1878–1890. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37156255/
[8] Hahn, J. et al., 2022. Vitamin D and marine omega 3 fatty acid supplementation and incident autoimmune disease: VITAL randomized controlled trial. BMJ 376, e066452. https://doi.org/10.1136/bmj-2021-066452
[9] Martineau, A.R. et al., 2019. Vitamin D supplementation to prevent acute respiratory infections: individual participant data meta-analysis. Health Technol Assess 23, 1–44. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30675873/
Abioye, A.I., Bromage, S., Fawzi, W., 2021. Effect of micronutrient supplements on influenza and other respiratory tract infections among adults: a systematic review and meta-analysis. BMJ Glob Health 6, e003176. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33472840/
[10] Jolliffe, D.A. et al., 2021. Vitamin D supplementation to prevent acute respiratory infections: a systematic review and meta-analysis of aggregate data from randomised controlled trials. The Lancet Diabetes & Endocrinology 9, 276–292. https://doi.org/10.1016/S2213-8587(21)00051-6
Shah, V.P.et al, 2024. A Systematic Review Supporting the Endocrine Society Clinical Practice Guidelines on Vitamin D. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism 109, 1961–1974. https://doi.org/10.1210/clinem/dgae312
Nault, D. et al., 2024. Zinc for prevention and treatment of the common cold. Cochrane Database of Systematic Reviews. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38719213/
[11] Imdad, A. et al., 2022. Vitamin A supplementation for preventing morbidity and mortality in children from six months to five years of age. Cochrane Database of Systematic Reviews 2022. https://doi.org/10.1002/14651858.cd008524.pub4
[12] www.rivm.nl/voedselconsumptiepeiling/voedingsstatusonderzoek/vitamine-A