De regering wil ons met behulp van belastingmaatregelen aanzetten tot gezonder eten. Het gaat om afschaffing van de btw op groente en fruit en verhoging van de belasting op suikerhoudende dranken.[1] Wat houden die plannen in? En gaan ze werken?
De Stichting Economisch Onderzoek SEO kreeg van de regering opdracht om uit te zoeken hoe afschaffing van de btw op groente en fruit zou uitwerken. Daar heeft SEO een grondig, helder rapport over geschreven.[2] Er blijkt uit dat die afschaffing weinig uithaalt. Het effect op de consumptie is gering, het kost veel geld en het gaat een hoop rechtszaken veroorzaken.
Allereerst het effect op de consumptie. Op voedingsmiddelen is 9 procent btw. Maar als je die btw afschaft, gaat de consumptie van groente en fruit niet navenant omhoog, want mensen hebben allerlei redenen om wel of geen groente en fruit te kopen, prijs is er maar één van. Onderzoek toont aan dat het afschaffen van de btw de consumptie van groente en fruit met 4 procent verhoogt. Dat is een schijfje komkommer per dag, plus één appel in de maand.[3] Je hoort vaak dat groente en fruit voor arme Mensen onbetaalbaar zijn, maar uit het rapport blijkt dat de consumptie bij arme mensen net zo weinig zou stijgen als bij de rijken.[4] Misschien komt dat omdat Nederlanders ook nu al niet veel geld uitgeven aan groente en fruit; zowel weinig- als veelverdieners besteden er drie procent van hun inkomen aan.[5]
Een tweede nadeel van afschaffing van de btw is dat het de overheid een half miljard tot een miljard per jaar zou kosten. Die moeten ze ergens anders vandaan halen en dat valt niet mee. Een volgend probleem is dat afschaffing veel gaat eisen van de belastingdienst en van de rechtbanken, die het beide al zo druk hebben. Veel fabrikanten zullen voor hun product de btw-verlaging en het bijbehorende gezonde imago opeisen. De rechter zal dan moeten beslissen of iets wel of niet onder groente en fruit valt. Een stronk andijvie is groente, maar voorgesneden andijvie ook? En andijviestamppot? Gemengde sla met olijfolie en citroensap? Diepvriesspinazie? Bonen uit blik? Dat wordt pionieren voor onze rechtbanken, want wij zouden het eerste land zijn dat zo’n apart btw-tarief voor groenten en fruit invoert. Een brief aan het kabinet van de Amsterdamse wethouder Marjolein Moorman gaat hierover lelijk in de fout.[6] De brief is mede ondertekend door een groot aantal bestuurders en wetenschappers. Zij betogen dat Spanje, Slowakije en het Verenigd Koninkrijk de afschaffing van de btw op groente en fruit probleemloos en met resultaat hebben doorgevoerd. Niet dus; die landen hebben geen aparte btw voor groente en fruit, ze heffen op vrijwel alle (basis)voedingsmiddelen dezelfde btw.[7] Geen sterke beurt voor de wethouder en haar mede-ondertekenaars.
Het andere plan van de regering betreft een forse verhoging van de belasting op suikerhoudende dranken. Dat is op zich een goed idee, want suikerrijke frisdranken en vruchtensappen zijn bewezen dikmakers. Het staat ook vast dat als de prijs ervan wordt verhoogd mensen minder calorieën gaan consumeren. Vandaar dat de halve wereld al zo’n frisdranktaks heeft. Nederland niet. Dat is mede te danken aan een succesvolle lobby van Coca-cola bij de VVD,[8] maar nu zou het er eindelijk toch van komen. Helaas is bij ons de ‘suikertaks’ niet echt gericht op het bevorderen van de gezondheid. ‘Deze verhoging van de verbruiksbelasting … heeft als primair doel meer belastinginkomsten op te halen’ schreef de Staatssecretaris van Volksgezondheid aan de Kamer.[9] Daarom wil hij op alle niet-alcoholische dranken (behalve water) fors meer belasting heffen, ongeacht of er veel, weinig of geen suiker inzit. Ook op plantaardige namaakmelken zoals havermelk en rijstemelk, zelfs al bevatten de meeste daarvan weinig suiker.[10] Alleen melk wordt niet belast en ook drinkyoghurt en chocolademelk niet. Chocolademelk bevat evenveel suiker als cola, maakt dat niet dik soms? Integendeel; er zitten veel calorieën in chocolademelk en die klok je gemakkelijk weg, gemakkelijker zelfs dan de calorieën uit Red Bull of appelsap.[11] Havermelk is niet onderzocht, maar het lijkt me onwaarschijnlijk dat je daar eerder dik van wordt dan van gewone melk, laat staan van chocolademelk. Als er een frisdranktaks komt op havermelk en niet op suikerrijke melkdranken is dat leuk voor de boeren maar niet goed voor onze gezondheid.
De voorgestelde belastingwijzigingen gaan dus niet werken. Hetzelfde gold voor eerdere pogingen van de regering om ons gezonder te laten eten, zoals het sluiten van niet-verplichtende akkoorden met de levensmiddelenindustrie over het gezonder maken van voedingsmiddelen. Het SEO-rapport noemt voor de zoveelste keer maatregelen op die wel werken, bijvoorbeeld een specifieke taks op dik makende dranken, terugdringen van de verkoop van fastfood en snoep en het verbieden van eetreclame op internet. Minder zout in voedsel zou ook helpen. Maar helaas valt er van onze regering op het gebied van voeding en gezondheid weinig te verwachten.
[1] Coalitieakkoord 2021, www.kabinetsformatie2021.nl/documenten/publicaties/2021/12/15/coalitieakkoord-omzien-naar-elkaar-vooruitkijken-naar-de-toekomst
[2] SEO Economisch Onderzoek 2023. Een btw-nultarief voor groente en fruit. www.seo.nl/publicaties/een-btw-nultarief-voor-groente-en-fruit/
[3] Dutch National Food Consumption Survey 2019-2021: Consumption. https://statline.rivm.nl/#/RIVM/nl/dataset/50110NED/table?ts=1682083210329
https://portie-online.rivm.nl/
[4] SEO rapport, figuur J.5 - J.7
[6] Gemeente Amsterdam. Oproep: geen btw op groente en fruit. 4 april 2023 www.amsterdam.nl/nieuws/nieuwsoverzicht/oproep-btw-groente/
[7] Slowakije: www.lloydsbanktrade.com/en/market-potential/slovakia/taxes
Spanje: www.agroberichtenbuitenland.nl/actueel/nieuws/2022/12/28/spain-the-government-axes-vat-of-staple-foods-for-six-months ;
UK: www.gov.uk/guidance/food-products-and-vat-notice-70114#overview
Een column in HP/de Tijd stelde dat in Ierland en Zwitserland al jaren geleden de btw op groente en fruit vrijwel volledig is afgeschaft www.hpdetijd.nl/2022-11-26/de-commissie-banaan-vergadert-nog Maar ook die landen hebben geen apart tarief voor groente en fruit. Ierland: www.revenue.ie/en/tax-professionals/tdm/value-added-tax/part03-taxable-transactions-goods-ica-services/Goods/vat-on-food-and-drink-supplied-by-wholesalers-and-retailers.pdf Zwitserland: www.ch.ch/en/taxes-and-finances/types-of-taxation/value-added-tax--vat-/#how-much-is-value-added-tax
[8] Herman Lelieveldt, Follow The Money 22 juli 2020: De vergeefse strijd van Paul Blokhuis voor de frisdranktaks. www.ftm.nl/artikelen/paul-blokhuis-frisdranktaks-mislukt
[9] www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2023/03/29/antwoorden-op-kamervragen-over-het-bericht-havermelk-duurder-door-limonadebelasting
[10] Haverdrink bevat typisch 2.4 en Rijstdrink 3.7 gram suiker/100 g. www.nevo-online.rivm.nl
[11] Van den Boer, Janet, Melanie Werts, Els Siebelink, Cees De Graaf, and Monica Mars. 2017. “The Availability of Slow and Fast Calories in the Dutch Diet: The Current Situation and Opportunities for Interventions.” Foods 6 (10): 87. https://doi.org/10.3390/foods6100087