15-02-2014 Ook Bach deed aan zelfplagiaat

Misstappen van wetenschapperszijn een hot topic in de media.[1]Ik zou daar blij mee moeten zijn want berichtgeving over wetenschap mag best wat kritischer; te vaak gaan juichende persberichten over de nieuwste wetenschappelijke doorbraak kritiekloos de krant in. Toch heb ik bezwaar tegen bepaalde ontwikkelingen rond de verslaggeving over fouten van wetenschappers. De berichtgeving over de econoom Nijkamp is typerend.[2]Ik had graag een kritisch artikel gelezen over de waarde van zijn onderzoek. Levert het objectieve kennis op? Is het wel wetenschap? Dat vraag ik me af. Maar helaas ging de drukte in de media uitsluitend over het feit dat Nijkamp passages uit eerdere artikelen had gerecycled. Deze krant noemde dat zelfplagiaat en dat klinkt als fraude.

Volgens Google Scholar heeft Nijkamp 2759 publicaties, merendeels opiniestukken, overzichtsartikelen en theoretische verhandelingen.[3] Het zou een wonder zijn als hij zich daar niet regelmatig in herhaalde. Maar dat is nog geen fraude. Neem Johann Sebastian Bach. Het Amsterdams Bach Consort bracht onlangs drie Bachcantates ten gehore, gevolgd door een mis waarin Bach materiaal uit diezelfde drie cantates had verwerkt. Het programmaboekje noemde dat zelfplagiaat, veroorzaakt door tijdsdruk.[4]Elke week een nieuwe cantate dat is geen doen, net een wetenschapper die steeds moet publiceren. Zelfs in het Weihnachtsoratorium nam Bach eerder materiaal op. Ik zit er niet mee.

Dubbel publiceren van onderzoeksresultaten is wel fout. Dubbelpublicatie houdt in dat iemand een reeds gepubliceerd onderzoek nogmaals indient bij een ander wetenschappelijk tijdschrift en doet alsof het nieuw is. Dat is stom, want het komt meestal uit en het kan leiden tot een openbare “retraction” (terugtrekking) die de auteur de rest van zijn leven achtervolgt. Maar ik heb geen bewijzen gezien dat Nijkamp dubbel heeft gepubliceerd. Dubbel publiceren is bovendien de lichtste vorm van fraude. Echt ernstig wordt het pas als iemand steelt of zijn metingen verzint à la Stapel. Vergeleken daarmee is het herhalen van een alinea uit een eerder stuk de drukte niet waard. De Volkskrant maakte het helemaal bont, die liet de computer uitrekenen dat zestig procent van Nijkamp’s publicaties 'zelfplagiaat' bevatte. Daar zaten artikelen bij waarin zijn naam, adres en leerstoelomschrijving twee keer in dezelfde bewoordingen stonden opgeschreven.[5]Dat krijg je als je de conclusies aan de computer overlaat.

De publicaties over Nijkamp zijn kenmerkend voor een trend in de berichtgeving over publieke figuren. De media staan vol corrupte politici en rechters die vriendjespolitiek bedrijven. Enerzijds is dat goed, want als de journalistiek ze niet eerlijk houdt, wie doet het dan? Maar berichtgeving over personen kan ook inspelen op sensatiezucht, rancune en leedvermaak. Iedere politicus die iemand anders dan zijn echtgenoot zoent is vogelvrij. In columns en commentaren wordt als vanzelfsprekend aangenomen dat politici visieloos, hebzuchtig, ijdel en onbetrouwbaar zijn. Cijfers die dat bewijzen ken ik niet, de meeste politici die ik heb meegemaakt leken me verstandige, integere mensen, en zegslieden die de politieke wereld beter kennen dan ik bevestigen dat. De meeste Nederlanders kennen het politieke bedrijf echter niet uit de eerste hand en moeten afgaan op de media. Verklaart dat waarom politici het minste vertrouwen van alle beroepsgroepen genieten?[6]Menig verstandig persoon begint er niet meer aan, steeds minder mensen willen gemeenteraadslid worden. De NRC heeft terecht benadrukt hoe bedreigend zo’n tekort aan volksvertegenwoordigers is voor de kwaliteit van het openbaar bestuur.

In wetenschappers hebben mensen nog wel vertrouwen[7](zolang ze tenminste niet door de industrie worden betaald)[8], maar dat vertrouwen zal zakken als wetenschappers steeds weer in het nieuws komen als fraudeurs. Universiteiten doen hun best om fraude te voorkomen; de controle op ongewenst gedrag is verscherpt, jonge onderzoekers worden onderwezen in ethiek, beschuldigingen van wangedrag, ook anonieme, worden uitgebreid onderzocht en zo nodig volgt er straf. Heel goed, maar beschuldigingen kunnen ook overtrokken of ongefundeerd zijn en dan reageren Colleges van Bestuurte bangig. Ze moeten de rug recht houden en de betreffende journalist een veeg uit de pan geven in plaats van de beschuldigde uit de slee te gooien in de hoop dat de wolven de achtervolging zullen staken.

En de media? Diehebben het niet gemakkelijk; de strijd om de oplage- en kijkcijfers is bikkelhard en een professor die op zijn bek gaat doet het altijd goed.Anderzijds is het vertrouwen in journalisten nu al niet hoog.[9] Het creëren van schandalen en het voeden van rancune en leedvermaak bij nieuwsconsumenten kan omzet genereren maar leidt uiteindelijk tot verder reputatieverlies.Een kwaliteitskrant kan zich zo’n stuk over Nijkamp inclusief kwaadaardige spotprent niet al te vaak veroorloven. Meer in het algemeen pakt het ongelimiteerd afkammen van politici en wetenschappers nadelig uit voor iedereen, ook voor u, lezer, die met dat nieuws wordt gelokt. Zeg er wat van. En wees dankbaar dat er nog mensen gemeenteraadslid willen worden, anders had u niets te kiezen.