19-10-2013 Extra taks op sap en frisdrank

In principe kun je van allerlei etenswaren dik worden. Er is echter één type voedingsmiddel waarvan het dikmakend effect wetenschappelijk is bewezen en dat is suikerhoudende dranken, dus frisdrank, limonade en sap. Moeten we daar dus accijns op gaan heffen? In Nederland bestaat al een ‘frisdrankbelasting’ van vier à vijf cent per liter, maar anders dan de naam suggereert geldt die voor alle alcoholvrije dranken inclusief groentesap en bronwater. De regering stuurt binnenkort een voorstel naar de Tweede Kamer om deze belasting te verhogen naar zes à acht cent[i]. Kan de Kamer hier iets beters van maken, zodat niet alleen de schatkist maar ook onze gezondheid ervan profiteert?

Het probleem met suiker is niet zozeer een kwestie van giftigheid. Gewone suiker bestaat uit glucose en fructose, en die fructose zou volgens sommigen vetzucht, leververvetting, hartinfarcten, hoge bloeddruk en vroegtijdige veroudering veroorzaken.[ii] Die effecten berusten echter op gekunsteld onderzoek, vaak bij proefdieren.[iii] Als fructose echt zo schadelijk was zouden mensen allerlei aandoeningen krijgen als ze langdurig veel fruit eten, want fruit is rijk aan fructose. Dat blijkt niet het geval; vrijwilligers kregen een half jaar lang elke dag drie glazen vruchtensap en twintig porties fruit, en daar bleven ze goed gezond op.[iv] Het fruit leverde per dag 200 gram fructose, evenveel als vier liter Amerikaanse cola. Denkt u dat suiker uit fruit ‘natuurlijk’ is en anders dan die uit cola? Pers dan eens een sinaasappel uit, giet het sap op een bord en laat het opdrogen. Je houdt een toffee-achtig laagje over dat smaakt als suiker en net zo knarst tussen de tanden. Met wat raffineren en kristalliseren kun je er suiker van maken die niet te onderscheiden is van de suiker in cola of in suikerklontjes. De suiker in fruit is precies hetzelfde als gewone suiker.

Het probleem is ook niet dat suiker een verslavend middel is zoals heroïne of alcohol. Onderzoekers zien bij ratten overeenkomsten tussen de effecten van suiker en die van alcohol of cocaïne, maar het is de vraag wat dat soort onderzoek zegt.[v] Mensen kunnen hunkeren naar speculaasjes of chocola, maar die hunkering gaat niet weg van een paar happen suiker. In ieder café staat gratis suiker op tafel en niemand eet dat stiekem leeg. Als Starbucks gratis flesjes alcohol zou neerzetten voor in de koffie waren die snel leeg; een alcoholverslaafde grijpt naar alles waar alcohol in zit.

Toch maakt zoet eten dik. Pure suiker is niet aantrekkelijk, maar als ingrediënt van koekjes, taart, snoep, chocola en cola is het onweerstaanbaar. Dat is een kwestie van receptuur en van geraffineerde combinaties van voedingsstoffen, bijvoorbeeld suiker plus vet plus zout in koekjes, of suiker plus zuur plus cafeïne in cola. Voor koekjes, taart, snoep en chocola is het aannemelijk dat ze dik maken, maar het is nog niet formeel bewezen. In theorie zouden koekjes een vol gevoel kunnen geven, waardoor je vervolgens minder eet van andere dingen en alles bij elkaar niet dikker wordt. Voor suikerhoudende dranken ligt dat anders. De suiker in frisdrank en sap glijdt ongemerkt naar binnen zonder een vol gevoel te geven. Die calorieën komen bovenop wat je normaal al at. Daarom word je er dikker van. Experimenteel is bewezen dat kinderen minder dik worden als ze overschakelen op dranken zonder suiker.[vi]

Vetzucht is een bedreiging van de gezondheid. Het ligt voor de hand om dat tegen te gaan met een accijns op suikerhoudende dranken. Worden mensen van zo’n ‘frisdranktaks’ echt slanker? Om dat definitief vast te stellen zou je die taks in vijftig willekeurige landen moeten invoeren en in vijftig andere landen niet en na een paar jaar de gewichten vergelijken. Dat is niet uitvoerbaar, en het is ook niet nodig. Andere soorten onderzoek leveren al redelijk solide aanwijzingen dat een belasting op suikerhoudende dranken de consumptie ervan vermindert. Een verhoging van de frisdrankprijs met tien procent verlaagt de consumptie gemiddeld met acht procent.[vii] Dat lost het obesitasprobleem niet op, maar het is een begin.

Wetenschappelijk staat dus redelijk vast dat een frisdranktaks leidt tot inneming van minder calorieën. Een frisdranktaks treft arme mensen zwaarder dan rijke en dat lijkt oneerlijk. Onder arme mensen komt weliswaar meer vetzucht voor, maar moet de regering zich daarmee bemoeien? Zijn mensen niet zelf verantwoordelijk voor wat ze eten en drinken? De vraag is hoe vrij ze daarin zijn. Veel mensen staan hulpeloos tegenover een omgeving die aan één stuk door dikmakend eten en drinken aan ze opdringt en die bewegen onaantrekkelijk of onmogelijk maakt. Kinderen kunnen al helemaal niet kiezen. We heffen accijns op sigaretten om het roken tegen te gaan, en dat werkt.[viii] Waarom dan niet hetzelfde doen met dikmakende voedingsmiddelen?

De Tweede Kamer moet over een aantal weken beslissen over de belasting op alcoholvrije dranken. Het zou goed zijn om het regeringsvoorstel eens flink op te schudden. In een liter gewone frisdrank of sap zit honderd gram suiker. Leg daar twintig cent belasting op en schaf de belasting op suikerloze dranken af. Dat is goed voor de staatskas en goed voor de volksgezondheid.