27-01-2013 Lekker vechten

Veertig jaar geleden verbood de Hoge Raad de toevoeging van fluoride aan drinkwater. Daarmee kwam voor de tegenstanders van fluoridering na jarenlange strijd de overwinning in zicht.[1]Die strijd ging tussen aan de ene kant de overheid en de deskundigen, die fluoride aanprezen als hèt middel tegen tandbederf, en aan de andere kant de actievoerders, die geen vertrouwen hadden in deskundigen en die vreesden dat fluoride kanker veroorzaakte.

Tandbederf (‘cariës’) was vijftig jaar geleden een volksziekte. Het was niet ongewoon als een bruid voor haar huwelijk een kunstgebit cadeau kreeg, inclusief een bezoek aan de tandarts om haar resterende tanden en kiezen te laten trekken.[2]Dat moest vroeg of laat toch gebeuren. Het was daarom een belangrijke ontdekking dat een spoortje fluoride in het drinkwater het tandglazuur harder maakte waardoor tandbederf sterk afnam. Dat werd ontdekt in stadjes in de Verenigde Staten waar het drinkwater van nature rijk was aan fluoride. De kinderen kregen daar nauwelijks of geen gaatjes. De Amerikanen lieten met experimenten zien dat fluoride inderdaad de werkzame stof was.[3]Ter bevestiging daarvan werd van 1953 tot 1959 aan het drinkwater in Tiel fluoride toegevoegd en in het naburige Culemborg niet.[4]Na zes jaar hadden de kinderen in Tiel veel minder gaatjes dan die in Culemborg,[5] en andere landen vonden hetzelfde.

Rond 1960 waren de wetenschappers het er over eens dat fluoridering cariës voorkwam en dat er geen bijwerkingen van belang waren, behalve soms wat vlekjes op de tanden.[6]Daarom kregen vanaf toen steeds meer plaatsen in Nederland gefluorideerd drinkwater. Dat stuitte op toenemende protesten. De tegenstanders voerden aan dat fluoride de botten kon aantasten en zelfs kanker kon veroorzaken, en dat de staat ons niet mocht dwingen een geneesmiddel in te nemen.[7]Naarmate de jaren ‘60 vorderden nam de weerstand toe en in 1976 gaf de overheid het op.[8]

De protesten gingen over ethiek en over gezondheid, maar was er meer aan de hand? Met de tegenstanders van fluoridering had ik geen contact, maar ik maakte in die tijd een vergelijkbare actie mee tegen de volkstelling.[9]Het gehele Nederlandse volk werd van staatswege elke tien jaar geteld door enquêteurs die van deur tot deur gingen. In 1971 zou dat weer gebeuren, en ook daartegen ontstond opstand. Het was een opstandige tijd, de studenten hadden zojuist de ‘demokratiesering’ van de universiteiten binnengehaald en dat smaakte naar meer. Ook in de strijd tegen de volkstelling triomfeerden de opstandelingen; zoveel mensen weigerden de formulieren in te vullen of gaven opzettelijk foute antwoorden dat er daarna nooit meer een volkstelling is geweest.

In het studentenhuis waar ik woonde werden plannen gemaakt om de volkstellingsformulieren te onderscheppen en de enquêteurs te verhinderen om binnen te komen. De argumenten klonken oprecht: zorgen over privacy, angst voor registratie.‘Registratie = Deportatie!’[10]Maar er zat ook een zucht naar strijd achter, naar confrontatie. Tegen 1970 hadden wij babyboomers de universiteiten veroverd en het leek een kwestie van tijd tot de oude regenten uit al hun machtsposities waren verdreven. Overal klonk de leus: ‘Dit is het begin, wij gaan door met de strijd!’

Inderdaad was het oude regime vermolmd en ondemocratisch, maar vechten was ook gewoon lekker. Zoals de oorlogshistoricus Van Creveld zegt: ‘combat… is one of the most exciting, most stimulating activities that we humans can engage in’.[11]Ik denk daarom dat acties tegen vaccinatie of E-nummers niet alleen een uiting zijn van bezorgdheid maar dat ze ook een surrogaat vormen voor knokken. Niet precies hetzelfde als voetbalhooligans die afspreken waar ze elkaar te lijf zullen gaan, maar ook niet totaal anders. En internet heeft er weinig mee te maken, de strijd tegen fluoridering en volkstelling ging via de krant en via stencils, destijds het drukwerk van de arme man.

De afschaffing van de drinkwaterfluoridering had overigens een onverwacht gevolg: het vergrootte de gezondheidskloof tussen arm en rijk. Overheidsbemoeienis met de gezondheid komt vooral ten goede aan armen en zwakken. Na de afschaffing van de fluoridering gaven hoog opgeleide ouders hun kinderen fluoridetabletjes en -spoelingen. De laag opgeleiden misten daartoe vaak de kennis, het geld en de motivatie, en daardoor werden gezonde tanden een privilege van de betere standen. De linkse acties tegen het regentendom hadden dus als paradoxaal effect dat ze de ongelijkheid bevorderden. Strijd is heerlijk, maar het heeft wel gevolgen.