Hoe melkvet gezond wordt

NRC Column, 30 Januari 2010

Voor liefhebbers van roomboter is er goed nieuws op komst. Commissies van onafhankelijke experts zeggen weliswaar dat melkvet en dus roomboter het cholesterolgehalte van het bloed verhoogt en daarom niet goed is voor het hart, maar er zijn berichten op komst die zeggen dat dat wel meevalt.

Vervanging van vet uit melk en vlees door plantaardige olie doet hetzelfde als cholesterolverlagende pillen, zij het minder sterk. Dat is uitgezocht in de vorige eeuw, in Scandinavië en Amerika. De sterfte aan hartinfarcten was daar toen hoog, net als in andere landen waar veel melkvet werd gegeten.[vi] Om uit te zoeken of melkvet een oorzaak van die hartinfarcten was werd bij proefpersonen gedurende een aantal jaren melk- en vleesvet vervangen door onverzadigde plantaardige olie. De proefpersonen kregen melk, kaas, ijs en worst waarin het vet was vervangen door plantaardige olie, dieetmargarine in plaats van roomboter en vlees zonder vetranden.[vii] Het aantal hartinfarcten nam bij hen af vergeleken met proefpersonen die dierlijk vet bleven eten.[viii] Ook mensen die van huis uit onverzadigde oliën aten bleken minder kans te hebben op een hartinfarct dan mensen die veel verzadigde vetten aten.[ix] Dat soort grootschalige, zorgvuldig uitgevoerde onderzoeken hebben geleid tot wereldwijde adviezen om minder melkvet te eten.

De adviezen van de experts zijn niet gericht tegen melk als zodanig. Melk bevat waardevolle voedingstoffen zoals calcium, B-vitamines en eiwitten. Als je het vet uit de melk haalt hou je die waardevolle voedingsstoffen over in de vorm van karnemelk en magere melk. Maar de Nederlandse koeien produceren ook een half miljard kilo vet per jaar.[x]Het meeste daarvan gaat in kaas, en de rest in roomboter, volle melk, slagroom en roomijs, maar het wordt steeds lastiger om die vetrijke zuivelproducten aan te prijzen als gezond.

Anderzijds zijn er ook factoren die in het voordeel werken van de campagne voor melkvet. Experts hebben minder gezag dan vroeger, en mensen die inenting tegen griep als een samenzwering beschouwen krijgen even serieuze aandacht als officiële deskundigen. Ook het verband tussen cholesterol en hartinfarct wordt door sommige sceptici beschouwd als het product van een samenzwering. De Duitse chirurg Hartenbach bijvoorbeeld betoogt in zijn boek De Cholesterol Leugen dat cholesterol niets te maken heeft met hartaandoeningen. Volgens hem veroorzaakt roken ook geen kanker. Hij heeft van beide geen verstand, maar hoe kan een leek dat weten? Het is toch een dokter? Zoals Hartenbach zijn er meer, en die cholesterolsceptici zijn voor roomboter.

De andere factor die in het voordeel werkt van melkvet is marktwerking. Universiteiten worden voor hun onderzoeksgelden steeds afhankelijker van bedrijven. Dat is prima als bedrijven universitaire wetenschappers betalen voor innovatieve ideeën en die omzetten in nieuwe producten. Maar een professor kan voor een bedrijf ook geld waard zijn vanwege zijn geloofwaardigheid bij het publiek en de autoriteiten. Geneesmiddelenfabrikanten hebben veel geld over voor een positieve uitspraak van een wetenschapper over hun product, of voor een universitair onderzoek met een gunstige uitkomst. Veel universitaire wetenschappers zijn adviseur van geneesmiddelen- of voedingsbedrijven of doen onderzoek dat door die bedrijven wordt betaald. De uitkomsten van dergelijk gesponsord onderzoek vallen voor het bedrijfsproduct meestal gunstiger uit dan onafhankelijk onderzoek.[xi] Daar is geen kwestie van valsheid in geschrifte; een ietsje andere opzet van studie of een ietsje optimistischer interpretatie van de uitkomsten kan het verschil maken.

Ook de zuivelindustrie heeft goede relaties met wetenschappers, en die kunnen zonder probleem studies en publicaties leveren waar het imago van melkvet mee kan worden opgekrikt. Daarbij helpt het dat het imago van vet in het algemeen aan het verbeteren is. Het idee dat je afvalt of minder kans hebt op kanker als je veel koolhydraten eet en zo min mogelijk vet is onjuist gebleken. Het inzicht is terug dat er ook goede vetten bestaan, en dat al die suiker en zetmeel niet zo gezond zijn. Een door de zuivelindustrie gesubsidieerde wetenschapper kan met goed fatsoen de vraag aan de orde stellen of brood belegd met roomboter wel slechter is dan brood met een dikke laag suiker. Zo’n verhandeling wordt door een Public Relations bureau samengevat tot een persbericht met als titel “Roomboter Niet Zo Slecht” en dan is het nieuws en komt het in de krant.

De meeste media bekijken zo’n bericht helaas niet kritisch voor ze het plaatsen. Nederlandse journalisten kijken op tegen geleerdheid en vinden het kennelijk gênant om aan een professor te vragen door wie hij wordt betaald. Bovendien hebben ze een deadline. Bij kritische vragen over relaties met de industrie haakt de professor misschien af, en je hebt zo gauw geen ander. Of nog erger: hij vertelt dat hij jaarlijks een flink bedrag van de betreffende industrie krijgt plus 12 flessen goede wijn met Kerst. Dan kun je met goed fatsoen het stuk niet meer plaatsen, en dan verdien je niks. Geen moeilijke vragen dus, het goede nieuws over roomboter gaat er komen. U weet nu hoe.