Denise Waanders uit 5 VWO schreef een brief naar de NRC[1] over het Schoolontbijt. Lees hier haar brief gevolgd door het antwoord van Prof. Katan.
Het geheel is meer dan de som der delen.
Professor Katan is tevreden over de appelstroop waarmee kinderen hun brood konden beleggen tijdens het nationaal schoolontbijt.[2] Volgens hem is appelstroop geen ongezond beleg omdat er van nature ijzer in zit. Ook de melk die gedronken werd vindt hij een gezond product vanwege de eiwitten en Calcium. Maar is dit ook zo?
In vergelijking met andere broodbeleggen zit er in appelstroop inderdaad veel ijzer (0,9-4,7 mg). Het gaat hier echter om non-heamijzer, dat voor je lichaam niet goed opneembaar is. Bovendien remt Calcium uit melk de opname van ijzer. Hierdoor zou een kind nog maar 0.1 procent van het ijzer opnemen. Het zou veel beter zijn om bij een boterham met appelstroop verse sinaasappelsap in plaats van melk te drinken. De vitamine C bevordert juist de opname van ijzer.
Katan beoordeeld elke product afzonderlijk, maar laat het geheel achterwege.
En dan hebben we het nog niet eens over de snel opneembare suikers.
DENISE WAANDERS
Leerling vwo 5
Antwoord van Martijn Katan
Klopt. Vitamine C verhoogt en calcium verlaagt de opname van ijzer.[3] Thee verlaagt het trouwens nog meer! Maar die 0,1 procent opname is te pessimistisch. Het is eerder een percent of vijf. Bovendien bevatte de appelstroop van het Schoolontbijt niet 0,9-4,7 mg maar bijna 8 mg ijzer per 100 gram. [4] Uit twee boterhammen met deze appelstroop haal je meer ijzer dan uit een ons spinazie, [5] zelfs als je melk bij het brood drinkt.
[1] 17/11/12, Wetenschapsbijlage, Brieven.
[2]“Het hagelt zoete korrels” uit De Kleine Wetenschap van NRC-Handelsblad, Zaterdag 10 november & Zondag 11 november.
[3] Calcium inhibits iron absorption. (Hallberg L, Rossander-Hultén L, Brune M, Gleerup A. Bioavailability in man of iron in human milk and cow's milk in relation to their calcium contents. Pediatr Res. 1992). But addition of milk or yoghurt to a plant diet did not reduce Fe absorption. (Rosado JL, Díaz M, González K, Griffin I, Abrams SA, Preciado R. The addition of milk or yogurt to a plant-based diet increases zinc bioavailability but does not affect iron bioavailability in women. J Nutr. 2005.) A study supported by the Danish dairy claims there is no effect of Ca, but they did see a reduction, it was just not significant (Grinder-Pedersen L, Bukhave K, Jensen M, Højgaard L, Hansen M. Calcium from milk or calcium-fortified foods does not inhibit nonheme-iron absorption from a whole diet consumed over a 4-d period. Am J Clin Nutr. 2004). The studies of Hallberg consistently find that dairy Ca inhibits Fe absorption when taken simultaneously. Effect is a 30-50% reduction.
In conclusion, milk reduces absorption of nonheme iron by about 40%, but that means that 60% of the extra iron still gets absorbed.
[4] Elsje Jorritsma, die het stuk in NRC schreef , vertelde mij dat het schoolontbijt Appel-kaneel Fruitstroop van Frutesse bevatte. Daar zit volgens de fabrikant 7,7 mg ijzer in per 100 gram. (http://www.frutesse.nl/voedingswaarden/appel_kaneel_fruitstroop.php). Ik weet niet waar dit ijzer uit komt (rozijnen? Spoortjes kleigrond?) maar ik heb er wel vertrouwen in dat dat getal klopt. Ik heb namelijk vijf jaar geleden contact met Frutesse gehad over het ijzergehalte van appelstroop. Frutesse bleek daar veel verstand van te hebben. Ik heb die informatie verwerkt in mijn boek Wat is nu Gezond? (zie voetnoot bij pagina 42 van dat boek).
Voor de goede orde: ik heb geen relaties met het Schoolontbijt of met appelstroopfabrikanten.
[5] Op één boterham smeer je gemiddeld 15 gram appelstroop (Tabel Maten en Gewichten 2003). Op twee boterhammen dus 30 gram, en dat bevat 30 x 7,7/100 = 2,3 mg ijzer. Een ons gekookte spinazie bevat 2,4 mg ijzer (NEVO-online). Maar ijzer uit spinazie wordt slecht opgenomen; Gillooly et al schatten 1,4%. Van de ijzer uit suikerbiet werd in de studie van Gillooly 18,5% opgenomen. Halveer dat vanwege de melk en dan is het nog steeds meer dan die 1,4% van spinazie. Appelstroop wordt gemaakt van suikerbieten en appels, en appels bevatten citroenzuur en appelzuur die de ijzeropname bevorderen. (Gillooly M, Bothwell TH, Torrance JD, MacPhail AP, Derman DP, Bezwoda WR et al. (1983). The effects of organic acids, phytates and polyphenols on the absorption of iron from vegetables. Br J Nutr 49, 331–342)