Sinds 2009 schrijf ik elke vijf weken een column in de wetenschapssectie van de NRC. Recent nodigde de redactie mij uit om vaker columns te gaan schrijven. Dat vond ik een heel eervol verzoek; ik heb echter besloten er niet op in te gaan, want ik breng dat niet op. Als gevolg daarvan is dit mijn laatste column.
Hoe pakken we obesitas aan, vraagt Martijn Katan zich af. Laten we mensen eerst dik worden om ze daarna medicijnen te geven?
Het enige grote voedingsprobleem in ons deel van de wereld is obesitas. Het vergroot het risico op hartinfarcten, beroertes en kanker en op minder ernstig klinkende maar nare aandoeningen zoals kapotte knieën, brandend maagzuur, slecht slapen, eenzaamheid, depressies, onvruchtbaarheid en slechte seks.[1] Hoe stoppen we deze pandemie?
Van vitamines heb je altijd iets nodig – dat is immers de definitie van deze categorie stoffen. Hoge doseringen kunnen giftig zijn, maar er zijn uitzonderingen, beschrijft Martijn Katan.
In 1956 werd de laatste vitamine ontdekt, vitamine B12.[1] Daarna leek het gedaan met het vitamineonderzoek, dat bij elkaar tien Nobelprijzen had opgeleverd.[2] Maar begin jaren tachtig van de vorige eeuw ontstond er hoop op een revival van wat vitamines konden doen. In de eerste helft van die eeuw was ontdekt dat minuscule beetjes vitamines gebreksziekten voorkomen, zoals blindheid door tekort aan vitamine A of scheurbuik door gemis van vitamine C. Nu rees echter de gedachte dat grotere hoeveelheden van die vitamines, zogenaamde megadoses, allerlei andere ziekten zouden kunnen verijdelen of genezen, van verkoudheid tot kanker. Dat werd uitgebreid onderzocht, maar helaas deden die megadoses op een paar uitzonderingen na niets. Grote hoeveelheden vitamine E of caroteen - een stof uit groenten waar het lichaam vitamine A uit maakt - bleken zelfs méér in plaats van minder kanker te veroorzaken.
In hun strijd tegen zaadoliën beroepen mensen als Robert Kennedy jr. zich op achterhaalde ideeën. Dat zal de volksgezondheid geen goed doen.
Robert Kennedy Jr. is benoemd tot Trumps minister van Volksgezondheid. Wat betekent dat voor de gezondheid van Amerikanen? Kennedy wil iets doen tegen dikmakende industriële eetwaren en dat is goed, al is het de vraag of zijn aanpak werkt.[1] Kennedy wil ook actie voeren tegen zaadoliën.[2] Wat zijn dat en zijn ze zo slecht als hij beweert?
De strijd tegen dikmakend gemaksvoedsel gaan we niet winnen. Eetlustremmers hebben de wind mee.
Robert Kennedy Jr. is Trumps kandidaat-minister van volksgezondheid. Als hij het wordt, wil hij de strijd aangaan met ‘Big Food’, de levensmiddelenindustrie, die met ultrabewerkt voedsel Amerikanen massaal dik maakt. Volgens Elon Musk daarentegen is de enige remedie tegen de obesitasepidemie om eetlustremmers supergoedkoop te maken.[1] Wie van de twee heeft er gelijk?
Lees meer: NRC 2025-01: Kennedy, Musk en de strijd om de slanke lijn
Weerstandsverhogende supplementen werken niet, schrijft Martijn Katan. En dat is maar goed ook.
Toen ik naar de huisarts fietste voor mijn griepprik vielen mij onderweg de reclamebiljetten op voor vitamine C-capsules. Die capsules zouden zorgen voor meer weerstand en zouden het immuunsysteem ondersteunen.[1] Wat is dat eigenlijk, weerstand? Als je weerstand toeneemt, word je dan minder gauw ziek? En krijg je echt meer weerstand als je vitamines slikt?
Onze regering gaat bezuinigen op ziektepreventie. Geld dat bestemd was voor voedingsvoorlichting zal in plaats daarvan besteed worden aan geneesmiddelen.[1] Dat klinkt onverstandig. Immers, de zorgkosten stijgen maar door terwijl preventie een hoop ziekten kan voorkomen. Als we mensen helpen om minder te roken, gezonder te eten en meer te bewegen, dan maakt dat de zorg toch goedkoper?
Ik ben al jaren van plan om een boek te schrijven over de angst voor giftige stoffen in voedsel en milieu. De titel heb ik al: ‘Een beetje gif kan geen kwaad’. Alleen zie ik ertegen op om mij een jaar lang van de wereld af te zonderen op zoek naar woorden, cijfers en bronnen. Volgende week verschijnt er een kritisch boek over gifangst van Simon Rozendaal. Maakt dat mijn boek overbodig?
Over de uitspraken van Mona Keijzer op TV heeft iedereen een mening. Maar wat is er eigenlijk onderzocht over islam en jodenhaat?
Lees meer: NRC 2024-06: Wat we weten over islam en antisemitisme
Het Ministerie van Financiën mailde me dat ze de suikertaks op dranken willen veranderen en dat ik commentaar mag leveren. Wat vind ik van hun nieuwe voorstellen?
Vaste overtuigingen kunnen zelfs grote geleerden blind maken voor de waarheid. Martijn Katan illustreert dat met de ontdekking van de eerste vitamine
In 1929 won Christiaan Eijkman de Nobelprijs voor een ontdekking waar hij zelf lange tijd niet in geloofde: hij zou de vitamine hebben ontdekt die beriberi geneest.
De basisscholen geven deze week seksuele voorlichting, onder het motto ‘Lentekriebels’. De bijbehorende lespakketten zijn volgens de makers wetenschappelijk onderbouwd.[1] Daarmee bedoelen ze dat de kinderen er effectief iets van leren en dat het hun gedrag beïnvloedt.[2] Maar wat moet je ze leren en in welke richting moet hun gedrag gestuurd worden?
Lees meer: 2024-03: Een vrouw heeft recht op voedsel, kleding en seks
Chemicaliën zijn vaak slecht voor het milieu. De strijd tegen die chemicaliën kan met meer kracht worden gevoerd als ze ook nog eens slecht zijn voor onze gezondheid. Maar als die gezondheidsargumenten niet solide zijn, moet ik dat dan aan de grote klok hangen? Dan denkt de overheid misschien dat het wel meevalt en dat harde maatregelen niet nodig zijn.
Lees meer: 2024-02: Soms is de waarheid slecht voor het milieu
Stoppen met roken, gezonder eten en meer bewegen, dat is de top-drie van goede voornemens voor het nieuwe jaar.[1] Wie het volhoudt verkleint zijn kans op hartinfarcten, beroertes, kanker en andere nare ziekten. Helpt gezond leven ook tegen de ziekte van Parkinson?
Obesitas en klimaatverandering bedreigen beide onze gezondheid, We willen er graag iets aan doen maar dat lukt meestal niet. Daarom willen we een quick fix. Voor obesitas is die er gelukkig al. Wat wordt de quick fix voor het klimaat?
Lees meer: 2023-11: luchtvervuiling als quick fix voor het klimaat
Nieuwe medicijnen kunnen ervoor gaan zorgen dat obesitas over tien tot twintig jaar de wereld uit is. Wat gaat dat voor gevolgen hebben?
Op het moment dat deze Zaterdagkrant bij u in de bus valt zit ik in de trein naar Den Haag, waar Extinction Rebellion de A12 gaat blokkeren. Dat is in strijd met de wet; een advertentie met een oproep om naar die blokkade te komen werd daarom door de uitgever van NRC geweigerd.[1] Daar zit wat in; als mensen straffeloos hun zin kunnen doordrijven door het verkeer te blokkeren wordt het een chaos. Dus wat moet ik in die trein?
Lees meer: NRC 2023-09 - Waarom ik deze zaterdag de A12 ga blokkeren
In 1902 opende aan de Coolsingel het eerste vegetarische restaurant van Rotterdam. Het heette ‘Futura Nobis’, dat betekent ‘De toekomst is aan ons’. Heeft het vegetarisme nog steeds de toekomst?
Lees meer: 2023-06 't Is zo deftig en zo fijn vegetariër te zijn
De regering wil ons met behulp van belastingmaatregelen aanzetten tot gezonder eten. Het gaat om afschaffing van de btw op groente en fruit en verhoging van de belasting op suikerhoudende dranken.[1] Wat houden die plannen in? En gaan ze werken?
Lees meer: 2023-04 Het btw-effect: een schijfje komkommer per dag plus elke maand een appel
Moet de Vrije Universiteit de banden met Shell verbreken? Daarover woedt binnen de universiteit een discussie.[1] Hoe kom je bij zoiets tot een verantwoorde beslissing?
Lees meer: 2023-03 Maak benzine net zo duur als een pakje sigaretten
Er zijn tienduizenden dieetboeken en wekelijks verschijnen er tien nieuwe.[1] De meeste verdwijnen snel naar de ramsj, slechts een enkele wordt een bestseller. Wat maakt dat het ene dieetboek aanslaat en het andere niet? De Amerikaan Chris MacAskill zocht dat uit. Hij maakte een grondige analyse van zo’n honderd dieetbestsellers en verwerkte dat tot een vermakelijke video.[2]
Lees meer: 2023-02 Een ramsjcarrousel van mismoedig makende dieetboeken
Als je als voedingsonderzoeker iets ontdekt hoop je dat de wereld er iets mee doet. Soms gebeurt dat, soms niet. Waar hangt dat van af? De kwaliteit van het onderzoek is maar éen factor, er is meer nodig. Daar kwam ik achter tijdens drie onderzoeksprojecten in Wageningen in de jaren ’80.
Lees meer: NRC 2023-01: Op het eierfalen volgde een transvetsucces
CO2-uitstoot leidt tot opwarming van de aarde. Het Havenbedrijf Rotterdam wil daarom een deel van de CO2 die vrijkomt uit raffinaderijen en fabrieken afvangen en ondergronds opslaan; dan zouden die fabrieken geen opwarming meer veroorzaken. Een recente uitspraak van de Raad van State maakt de bouw van de benodigde installaties echter onmogelijk. Die uitspraak is uitgelokt door milieuactivisten. Waarom zouden milieuactivisten het verminderen van de uitstoot van CO2 willen blokkeren?
Lees meer: NRC 2022-11: CO2-opslag vertraagt de energietransitie
In light frisdranken met zoetstoffen zitten nul calorieën. Waarom wil de WHO er dan niet aan, vraagt Martijn Katan zich af. [1]
Mensen vallen af als ze frisdrank met suiker vervangen door light frisdrank met zoetstof. Toch adviseert de Wereld Gezondheids Organisatie WHO tegen het gebruik van zoetstoffen.[2] Wat zit daarachter? Moet Nederland dit advies volgen?
Lees meer: NRC 2022-10: Suikertaks kan niet zonder kunstzoet
Dertig jaar onderzoek naar voeding en “goed cholesterol” heeft geen nieuwe manieren opgeleverd om hartinfarcten te voorkomen. Het bleek een doodlopende weg.
Wetenschap bestaat vooral uit het najagen van theorieën die uiteindelijk onjuist blijken. Zelf heb ik ruim dertig jaar[1] besteed aan een idee dat uiteindelijk een fata morgana bleek. Ik bedoel het HDL, het goede cholesterol in het bloed, dat zou beschermen tegen hartinfarcten.
Op de A4 reed ik onder een spandoek door: No Farmers No Food – blijf van onze boeren af. Klinkt logisch: minder boeren, dus minder eten. Als we boerenland omzetten in natuurgebieden of woonwijken, krijgen we dan tekorten aan voedsel?
Er is een nieuw geneesmiddel waar je evenveel van afvalt als van een maagverkleining. Wordt minder eten en meer bewegen nu overbodig?
Lees meer: NRC 2022-02: Goed leven in tijden van chaos en onrecht
Lees meer: NRC 2021-12: De zachte wurggreep van een cadeautje
Lees meer: NRC 2021-09: Ultrabewerkte havermelk is hopelijk geen dikmaker
Een maand geleden belde een RTL-journalist me om te vragen wat voor voedingsadviezen ik zou geven aan het Nederlands elftal. Als voetbal-agnost wist ik niet eens dat er kampioenschappen aankwamen, maar mijn adviezen voor voetballers kon ik zo opdreunen. Die stonden in de map ‘Ajax’ op mijn laptop. Twaalf jaar geleden had ik namelijk een verzoek gekregen of ik mee wou werken aan het Ajax Football Center, een voetbalkenniscentrum-in-oprichting. Ik zei natuurlijk ja. Onze samenwerking met Ajax raakte na anderhalf jaar in het slop. Pas door die vraag van RTL realiseerde ik me weer wat een fascinerend onderzoeksgebied sportvoeding is. Daar valt nog echt iets te ontdekken.
Lees meer: NRC 2021-05: Het microbioom op weg naar de uitgang
Lees meer: NRC 2021-03: CO2 onder de grond stoppen is geen oplossing
Lees meer: NRC jan 2021: Geef ongevaccineerden hun eigen Staphorst
Mensen die in het ziekenhuis liggen met corona zijn vaak te dik. Dat maakt de infectie heviger en gevaarlijker. Vandaar dat minister Hugo de Jonge aandacht vroeg voor gezond leven en bewegen.[i] Hij wil dat we afvallen. Wat is daar voor nodig?
De Commissie Economische Zaken en Klimaat van de Tweede Kamer nodigde vorige week twee professoren uit voor een rondetafelgesprek over biomassa. Eén ervan was voorstander van houtstook en de ander was tegen. De voorstander beschuldigde zijn opponent van “alternatieve feiten zoals Trump die hanteert,”[1] dus van leugens en verzinsels. Daar werd ik boos van. De Commissie had opmerkelijk veel sprekers uitgenodigd die vóór houtstook waren, [2] [3] maar daar werd ik niet boos over. Zo werkt politiek, er waren kennelijk Kamerleden die zo hun minister in bescherming wilden nemen. De sprekers vanuit de biomassabranche pleitten voor houtstook en ook hen nam ik dat niet kwalijk; ze worden door hun werkgever ingehuurd om de schoorsteen te laten roken, niet om de waarheid uit te dragen.
Jaarlijks verschijnen er ruim een miljoen medisch-wetenschappelijke artikelen. Daarvan raakt uiteindelijk 99% in de vergetelheid, ze blijken onbelangrijk of fout te zijn.[1] Maar in coronatijd veroorzaken nieuwe studies soms overhaaste, excessieve acties. Wat doen we daartegen?
Lees meer: Sept 2020: Laten we die 99 procent uit de krant houden
Eet gezond, dat houdt je weerstand op peil. Dat is het enige corona-advies waar niemand aan lijkt te twijfelen. Maar is het waar? Gezond eten en drinken verkleint het risico op hartinfarct, vetzucht, diabetes en nog meer ziekten, maar helpt het ook tegen infectieziekten zoals corona?
Lees meer: Juni 2020: Van gezonde voeding trekt een virus zich niets aan
De Joodse Genealogische Kring vroeg zijn leden om korte biografieën van joden die actief waren geweest in het verzet. Toen ik inventariseerde wie van mijn familieleden verzetswerk had gedaan kwam ik op elf.[1] Ik heb van acht van hen biografieën ingeleverd, twee moeten nog en één doet iemand anders. Ruw geschat deed aan mijn vaders kant een kwart van de mannen van zijn generatie illegaal werk.[2] Is dat representatief voor het aandeel van joden in het verzet?
In 2007 had ik mijzelf en mijn familie grondig voorbereid op een vogelgrieppandemie. Die kwam niet. Naarmate de jaren vorderden voelde ik me steeds meer voor paal staan, maar dat is over. De coronacrisis illustreert dat viruspandemieën - inclusief vogelgriep – geen Doomsday fantasie zijn maar een reëel gevaar.
Wie alcoholica drinkt heeft meer kans op borstkanker.[i] Maar wat heb je aan die kennis? De meeste vrouwen krijgen zelfs van vier wijntjes per dag nog geen borstkanker. Je wilt weten of JIJ het krijgt als je drinkt. De gepersonaliseerde geneeskunde of precisiegeneeskunde streeft ernaar om ons per persoon te vertellen wat wij gaan krijgen en hoe we dat kunnen voorkomen. Gaat dat lukken?
Lees meer: NRC dec. 2019: Feiten zoeken zonder werkelijkheid
Bouwend Nederland mag geen grond meer verplaatsen. Dat is vanwege de PFAS. De bouw had het al moeilijk vanwege de PAS, dat is de stikstofuitstoot; die vormt inderdaad een serieus probleem. Is PFAS ook een serieus probleem voor onze gezondheid?
Lees meer: NRC 8 nov. 2019: Liever een zandwagen dan een zonnebank
Volgende week vrijdag wordt bekend wie de Nobelprijs voor de Vrede 2019 krijgt. Waarschijnlijk wordt het Greta Thunberg. Is dat terecht? Past zij in het rijtje Nelson Mandela, Artsen zonder Grenzen en Martin Luther King?
Aan het hof van de middeleeuwse koning was de hofnar de enige die ongestraft onaangename waarheden mocht uitspreken.[1] Tegenwoordig hebben we daar Arjen Lubach voor. Hij noemde kernenergie “een goed idee”.[2] Had hij gelijk?
Lees meer: NRC 24 mei 2019 Een beetje straling doet weinig kwaad
Hoe meer antibiotica we gebruiken, hoe meer bacteriën daar resistent tegen worden. Daarom zijn er zorgen over antibiotica in de veehouderij. Ontstaan daardoor resistente bacteriën die gevaar opleveren voor de mens?
Lees meer: NRC Jan 2019: Vee is tóch bron van resistente bacteriën
De regering moet geen subsidie geven voor houtstook in kolencentrales, schrijven Martijn Katan en Ben Feringa cum suis.
Energiebedrijven willen in hun elektriciteitscentrales hout gaan stoken in plaats van kolen. Dat zou beter zijn voor het klimaat. Ze willen daar subsidie voor. Volgende week komt een werkgroep van de ministeries met een voorstel hierover. Wat zou verstandig zijn? Is het wel beter voor het klimaat om hout en andere biomassa te stoken dan kolen en gas?
Lees meer: Biomassa stoken is een ramp voor het klimaat (NRC Opinie, 16 nov 2018)
De EU eist dat wetenschappers hun ontdekkingen voortaan niet meer publiceren in tijdschriften met abonnees, maar alleen nog in gratis Open Access tijdschriften.[i] Is dit een goed idee?[ii]
Universiteitsbestuurders zijn ervoor, want de abonnementen van wetenschappelijke uitgevers zoals Elsevier worden onbetaalbaar. Elsevier krijgt nu per gepubliceerd artikel vijfduizend euro of meer, terwijl hun kosten maar de helft daarvan zijn.[iii] Die prijs kan dus fors omlaag, maar de universiteiten durven of kunnen de strijd met de uitgevers niet aan. Ik begrijp niet waarom. Zijn ze bang dat de uitgevers de levering staken? Wij wetenschappers redden ons best een tijdje zonder Elsevier c.s.; desnoods gaan we naar Sci-Hub, waar je hun publicaties gratis kunt downloaden. Illegaal, maar nood breekt wet.
Lees meer: NRC 27/10/2018: En dan nu de nadelen van Open Access tijdschriften
Lees meer: 22 sept 2018, Jordan Peterson: taal redt ons uit de chaos
Vleesproductie veroorzaakt dierenleed en broeikasgassen. Als je de kweekvleesproducenten moet geloven is dat binnenkort verleden tijd, dan eten we klimaatneutraal kweekvlees waar geen dier aan te pas komt. Wat is daarvan waar?
Wat denkt u dat het meeste broeikasgas produceert? Het verkeer? Nee. De industrie? Nee. Verwarming? Nee. De grootste uitstoot van broeikasgas komt van iets waar u nog nooit van hebt gehoord: bunkers.[i]
Een paar keer per week word ik gebeld door journalisten. ‘Met xxx van Radio 1. Wat vindt u van het bericht in het AD over boerenkool en wintertenen?’ Mijn conclusie is meestal dat het verhaal sterk overdreven is. Nieuws over voeding klopt maar zelden.
Lees meer: 6 okt 2017: wetenschap maakt meer kapot dan je lief is
Lees meer: Reactie Verzetsmuseum op 'Eetfabels uit de oorlog'
Lees meer: 24 dec 2016: Bescherm lage IQ’s tegen de slimmeriken
Lees dit alleen als u toch al gezond leeft