Toxicologen
onderzoeken welke schadelijke stoffen er zitten in lucht, water en eten, hoe
die stoffen werken en hoeveel we er binnen van mogen krijgen. Een belangrijk
vak, maar de uitkomsten ervan zijn minder zeker dan ze lijken. Hoe serieus moet
je waarschuwingen nemen over gif in eten? Dat illustreer ik met twee
voorbeelden: MCPD en arsenicum.
Onze voeding levert
veertig essentiële voedingsstoffen: 13 vitamines, 16 mineralen, negen essentiële
aminozuren en twee meervoudig onverzadigde essentiële vetzuren, linolzuur en
linoleenzuur.[1]
Die moet je alle veertig eten om gezond te blijven. Hoeveel van elk, daar is
discussie over. Sommige niet-wetenschappers mengen zich enthousiast in die
discussie. Op Facebook krijg ik veel posts over linolzuur en linoleenzuur; vaak
klinken die verontwaardigd, zelfs woedend. Vanwaar die emoties?
Lees dit alleen als u toch al gezond leeft
Het rapport over
vlees van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO[i]
is opgesteld door competente wetenschappers die alle onderzoek over vlees en
kanker hebben gewogen en doorgerekend. Hebben ze gelijk dat ham en worst
darmkanker veroorzaken? En hoeveel zou het uitmaken als je daarmee stopt?
Toen ik als
student meedeed aan de Maagdenhuisbezetting had ik het leerboek Thermodynamica
van Fowler en Guggenheim bij me. Thermodynamica is energieleer. Ik vond dat fascinerend
en ik had er de volgende ochtend college over.
Jaren later
stapte ik over naar de voeding en daarvoor leek dit soort natuurkundige kennis overtollig,
maar bij mijn vetzuchtonderzoek kwam de energieleer weer van pas. Ik moest
weten hoeveel je aankomt van honderd kilocalorieën (kcal) extra.
Stiekem ben ik een docent
Soms vraag ik me
af waarom ik in de krant schrijf. Uit ijdelheid? Natuurlijk, dat ook. Mensen herkennen
mij en complimenteren mij met mijn columns, dat is leuk. Maar vaak gaat dat zo:
Soms word ik moe van het nieuws
over voeding. Vorige week bijvoorbeeld: ‘Dood door veel melk’.[1] Wat
daar beweerd werd kon gewoon niet. Waarom
verschijnen er zoveel cowboyverhalen over voeding in de media?
Staatssecretaris Dijksma
heeft de EU overgehaald om de houdbaarheidsdatum op koffie, rijst en pasta af
te schaffen.[1]
'Mensen gooien nu onnodig eten weg omdat ze
niet weten wat die datum op de verpakking precies betekent’, zegt ze.[2]
Koffie, rijst en pasta is een begin, uiteindelijk moeten er meer houdsbaarheidsdata
weg.[3]
Dat is een aardig klinkend idee dat niet gaat helpen.
Gentech is voer voor illusies
Genetisch
gemodificeerd voedsel, ook bekend als GMO of gentech, kent vóór- en
tegenstanders.[1]
De voorstanders zeggen dat er zonder gentechgewassen hongersnood komt. De
tegenstanders zeggen dat gentechvoedsel ons ziek maakt, het milieu ruïneert en
de macht over ons eten uitlevert aan multinationals. Wie heeft gelijk?
Hoe zou u het vinden als een dokter de ontlasting van uw buurvrouw via een slangetje in uw darmen liet lopen? Walgelijk? Wacht maar tot u een infectie met Clostridium difficile oploopt. Dan smeekt u om een fecestransplantatie; zo heet ‘poep van een ander’in dokterstaal.
Er bestaan maar twee
manieren van onderzoek: observeren en experimenteren. Observeren is kijken,
experimenteren is ingrijpen. In mijn vak bestaat sinds een jaar of twintig nog een
derde methode: een vorm van kijken die werkt als experimenteren.
Is mayonaise gezond of kunnen we het beter vermijden? Vroeger wist ik het, maar nu niet meer.
In principe kun je van allerlei etenswaren dik worden. Er is echter één type voedingsmiddel waarvan het dikmakend effect wetenschappelijk is bewezen en dat is suikerhoudende dranken, dus frisdrank, limonade en sap. Moeten we daar dus accijns op gaan heffen? In Nederland bestaat al een ‘frisdrankbelasting’ van vier à vijf cent per liter, maar anders dan de naam suggereert geldt die voor alle alcoholvrije dranken inclusief groentesap en bronwater. De regering stuurt binnenkort een voorstel naar de Tweede Kamer om deze belasting te verhogen naar zes à acht cent[i]. Kan de Kamer hier iets beters van maken, zodat niet alleen de schatkist maar ook onze gezondheid ervan profiteert?
Lang geleden verschenen aan het hof van de keizer twee kleermakers die beweerden dat ze wonderbaarlijke kleren konden maken. De stof ervan was prachtig maar hij was uitsluitend zichtbaar voor mensen die geschikt waren voor hun baan; incompetente of domme mensen zagen niets. In werkelijkheid waren er helemaal geen kleren; de kleermakers knipten met grote scharen in de lucht en naaiden met naalden zonder draad. Van keizer tot paardenknecht durfde niemand echter toe te geven dat hij niets zag, en de volgende dag schreed de keizer naakt door de stad terwijl alle omstanders luidkeels zijn nieuwe gewaad bewonderden.[i]
Martijn B. Katan, Marjolein de Lange
De fietspassage onder het
Rijksmuseum is na tien jaar weer open. Wat heeft Amsterdam er aan? Komen er geen
ongelukken van?
Een gepensioneerd reumatoloog uit Bergen op Zoom die op
zaterdag koekjes bakt in een lunchroom,vroeg me of er gemalen abrikozenpitten
door de koekjes mochten. Als je de pit van een abrikoos openbreekt komter een
kern tevoorschijn die er uit ziet als een amandel en die net zo smaakt.
Officieel is het afval maar het komt uit de natuur, en dan is het toch veilig?
Niet dus.
Verstandige adviezen van overheid en deskundigen roepen soms grootscheeps verzet op. Vaccinatie van twaalfjarige meisjes tegen baarmoederhalskanker is een voorbeeld. Als verklaring voor dat verzet wordt gewezen naar internet.
Een maand geleden verscheen onze
publicatie over suikerhoudende dranken en overgewicht bij kinderen en stond ons
limonadeblikje op de voorpagina van het Wetenschapskatern. Intussen ligt bij
ons de champagnefles in de glasbak en houdt de wereld zich bezig met ander
nieuws. Er zat zes jaar werk in die studie. Hoe gaat het publiceren van zoiets
in zijn werk, en hoe voelt het nu het af is?
Een paar maanden terug was ik ineens de naam van een collega kwijt. Ik had hem een week eerder nog gesproken, maar hoe heette hij ook al weer? Op mijn leeftijd maak je je dan gauw zorgen of dit een teken is van aftakeling. Vandaar dat ik met extra aandacht een artikel las in het gratis dagblad Spits over een vitaminedrankje tegen geheugenverlies.[1]
De regering komt geld tekort en zoekt naar inkomsten. Ik heb een voorstel: schaf de biobrandstof af. Dat levert €110 miljoen per jaar op en is goed voor het milieu.
Een vertaler is een verrader, zegt een Italiaans spreekwoord. Daarmee wordt bedoeld dat een vertaler zijn eigen opvattingen, belangen en gevoelens in zijn vertaling stopt, vaak zonder het zelf te merken. Hetzelfde probleem doet zich voor als wetenschappers hun onderzoeksresultaten en waarnemingen vertalen naar voedingsadviezen.
Geheimhouding is uit. In de 17e eeuw hield de grote natuurkundige Newton zijn wiskundige ontdekkingen tientallen jaren geheim om te voorkomen dat iemand anders met de eer ging strijken,[1] maar tegenwoordig worden onderzoekers aangemaand om hun complete ruwe gegevens zo snel mogelijk op internet te zetten. Dat zou dubbel onderzoek besparen en fraude tegengaan. Ik denk dat het nut voor fraudebestrijding worden overschat, en dat die verplichte openbaarheid kwaad kan doen.
Als een muis langer leeft van een bepaalde voedingsstof, geldt dat dan ook voor mensen? Geneesmiddelengigant Glaxo dacht van wel. Een paar jaar geleden kocht Glaxo voor een half miljard een firma op die was gespecialiseerd in resveratrol.[1] Dat is een stof uit rode wijn. Als muizen grote hoeveelheden van die stof eten, leven ze langer.
Beweringen dat een voedingsmiddel gezond is gaan volgend jaar grotendeels verdwijnen uit de supermarkten. De Europese Unie heeft 3000 van die gezondheidsclaims beoordeeld en er 80% van afgekeurd.[1]
Op mijn werk gaan de meeste vrouwen een maand of drie na de geboorte van hun baby weer aan de arbeid. Wel zijn sommige jonge moeders zo nu en dan onvindbaar. Ze zijn dan aan het kolven.
In Noorwegen kun je bij Burger King mediterrane hamburgers kopen. Die zijn bedacht door een Griekse internist. Hij verkoopt via zijn website ook mediterrane diepvriesmaaltijden, ijs en brood.[i] Is mediterraan gezond? En hoe worden hamburgers mediterraan?
Megadoses en gigadoses vitamine C tegen verkoudheid
In een ingezonden brief in de NRC van 30 oktober 2010 schreef Pim Christiaans:
Tweevoudig Nobelprijswinnaar Linus Pauling schreef veertig jaar geleden een boek waarin hij beweerde dat vitamine C een einde aan een verkoudheid kan maken.
30 oktober: Ingezonden brief + naschrift 'recht op een misser'
Ik heb het niet vaak mis gehad als wetenschapper, het meeste wat ik heb gepubliceerd staat nog recht overeind. Ik ben daar niet trots op, want zo’n foutloze staat van dienst
Reactie op Het Paleodieet
In zijn column van 10 April toont Prof. Katan zich een enigszins verwarde kenner van de genetica, evolutie en het Paleodieet (beter genoemd: Paleovoeding).
Geachte heer Katan,
U bent wel ter penne, en daarom lees ik Uw stukjes graag. Maar op 10/11 april '10 stuitte ik in “Het Paleodieet” op een zinnetje dat mij voor raadselen stelt, namelijk dat megadoses vitamine C nergens goed voor zouden zijn.
NRC Column, 10 april 2010
Als je gezond wilt eten kun je de wetenschappelijke richtlijnen volgen: elke dag 14 gram vezel per 1000 kilocalorieën, vanaf je vijftigste dagelijks 10 microgram vitamine D enzovoort.
NRC Column, 6 maart 2010
De wetenschap heeft ons bevrijd van honger, kou en besmettelijke ziekten en gezegend met iPhones, auto’s en de pil, maar er zijn problemen waar de wetenschap geen oplossing voor heeft.
NRC Column, 30 Januari 2010
Voor liefhebbers van roomboter is er goed nieuws op komst. Commissies van onafhankelijke experts zeggen weliswaar dat melkvet en dus roomboter het cholesterolgehalte van het bloed verhoogt en daarom niet goed is voor het hart, maar er zijn berichten op komst die zeggen dat dat wel meevalt.
NRC column, 10 december 2009
Van huis uit ben ik scheikundige.
Scheikunde is een bètawetenschap, net als natuurkunde en biologie. Een kenmerk van bètawetenschappen is dat ze de toekomst kunnen voorspellen.
NRC column, 24 november 2009
NRC column, 21 oktober 2009
NRC Column, 12 September 2009
Wanneer ik
als kind mijn knie pijn deed gaf mijn moeder er een kusje op. Dat hielp. Dergelijke magische ingrepen helpen ook bij volwassenen.
In mijn column “De claims op het slagveld” (NRC-Handelsblad, 13 juni 2009) schreef ik dat het merendeel van de door Unilever bij de EU ingediende gezondheidsclaims sneuvelde.
Europese voedselproducenten zien met spanning uit naar aanstaande maandag.
Een wetenschapper verdient in Nederland een schappelijk salaris, maar rijk wordt hij niet.
NRC Column, 4 April 2009
Ik kom wel eens op biologisch-dynamische boerderijen. Ik
vind daar iets terug waarvan ik niet eens wist dat ik het kwijt was.